KURTUBÎ, Ahmed b. Ömer
(أحمد بن عمر القرطبي)
Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî el-Kurtubî (ö. 656/1258)
Endülüslü muhaddis ve Mâlikî fakihi.
578’de (1182) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. İbnü’l-Müzeyyen künyesiyle de anılır. Küçük yaşta babası ile birlikte Mağrib’e gitti. Tilimsân’da Ebû Muhammed Abdullah b. Süleyman, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Yahsubî’den hadis ve fıkıh öğrendi. Mâlik b. Enes’in el-Muvaŧŧaǿını ve Śaĥîĥ-i Müslim’i rivayet icâzeti aldı. Fas’ta Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Îsâ el-Ezdî ve Ebû Abdullah Muhammed b. Abdurrahman et-Tücîbî’den, Sebte’de (Ceuta) Abdülhak b. Muhammed b. Abdülhak el-İşbîlî’den, Mekke, Medine, Kudüs, Mısır ve İskenderiye’ye giderek buralarda pek çok âlimden faydalandı. İskenderiye’ye yerleşip öğretimle meşgul oldu. Talebeleri arasında Ebü’l-Hasan b. Yahyâ el-Kureşî, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, Ebû Abdullah İbnü’l-Ebbâr gibi isimler yer alır.
Hayatının ilk dönemlerinde aklî ilimlerle meşgul iken daha sonra hadis, fıkıh, belâgat, Arap dili ve edebiyatında derinleşen Kurtubî delillerini zayıf gördüğü konularda Mâlikîler’in görüşlerine karşı çıkmış, Şâfiîler’in veya ehl-i hadîsin görüşlerini tercih ettiği olmuştur. Kurtubî 4 Zilkade 656’da (2 Kasım 1258) İskenderiye’de vefat etti. İbn Ferhûn onun 626’da (1229) öldüğünü söylüyorsa da bu doğru değildir.
Eserleri. 1. Telħîśu Śaĥîĥi Müslim. Śaĥîĥ-i Müslim’deki hadislerin senedlerinin ve mükerrer hadislerin alınmadığı bir ihtisar çalışması olup Rif‘at Fevzî ve Ahmed Mahmûd el-Hûlî tarafından neşredilmiştir (I-II, Kahire 1409/1988). Ayrıca Muhyiddin Dîb Müstû, Ahmed Muhammed es-Seyyid, Yûsuf Ali Bedyevî (Büdeyvî) ve Mahmûd İbrâhim Bezzâl eseri el-Müfhim adlı şerhiyle birlikte yayımlamışlardır (I-VII, Beyrut 1417/1996). 2. el-Müfhim şerĥu Śaĥîĥi Müslim (el-Müfhim fî şerĥi Muħtaśarı Müslim, el-Müfhim fî şerĥi Müslim). Bir önceki eserin şerhi olup Ebû Ferhâ el-Hüseynî, Ebü’n-Nûr Muhammed el-Ahmedî, İbrâhim el-Ebyârî, Hamza ez-Zeyn ve Muhammed b. Abdülhakîm el-Kādî tarafından neşredilmiştir (I-V, Kahire 1415/1995). Eseri ayrıca
Muhyiddin Dîb Müstû, Ahmed Muhammed es-Seyyid, Yûsuf Ali Bedyevî ve Mahmûd İbrâhim Bezzâl el-Müfhim limâ eşkele min Telħîśi kitâbi Müslim adıyla yayımlamışlardır (I-VII, Beyrut 1417/1996). 3. Keşfü’l-ĶınâǾ Ǿan ĥükmi’l-vecd ve’s-semâǾ (Ǿani’l-vecd ve’s-semâǾ) (Tanta 1992). 4. İħtiśâru Śaĥîĥi’l-Buħârî (Muħtaśarü’l-CâmiǾi’ś-śaĥîĥ, Muħtaśarü’l-Buħârî). Konya Mevlâna Müzesi (nr. 617) ve Karaviyyîn (M. Âbid el-Fâsî, I, 147) kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur. Kaynaklarda Kurtubî’nin ayrıca Buhârî’nin Śaĥîĥ’ine şerh yazdığı ve et-Teźkire fî źikri’l-mevtâ ve aĥvâli’l-âħire adlı bir eseri bulunduğu zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed b. Ömer el-Kurtubî, el-Müfhim limâ eşkele min Telħîśi kitâbi Müslim (nşr. Muhyiddin Dîb Müstû v.dğr.), Beyrut 1417/1996, neşredenlerin girişi, I, 8-40; a.mlf., Telħîśu Śaĥîĥi’l-İmâm Müslim (nşr. Rif‘at Fevzî - Ahmed Mahmûd el-Hûlî), Kahire 1409/1988, neşredenlerin girişi, I, 7-28; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 1438; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, I, 240-242; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, II, 615; Keşfü’ž-žunûn, I, 554, 557; II, 1493; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 96; Brockelmann, GAL Suppl., I, 265, 664; Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, Ankara 1967, I, 60; M. Âbid el-Fâsî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti’l-Ķaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1399/1979, I, 147-148; Abdülvehhâb b. Mansûr, AǾlâmü’l-Maġribi’l-ǾArabî, Rabat 1406/1986, IV, 142-144.
Nuri Topaloğlu