KUREŞÎ
(القرشي)
Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed b. Muhammed el-Kureşî el-Mısrî (ö. 775/1373)
Hanefî fakihi ve biyografi yazarı.
20 Şâban 696 (13 Haziran 1297) tarihinde doğdu. Büyük dedelerinden Ebü’l-Vefâ’ya nisbetle İbn Ebü’l-Vefâ diye de anılır. Ebü’l-Hasan İbnü’s-Savvâf, İmâdüddin İbnü’s-Sükkerî, Ebü’l-Abbas el-Haccâr, Sittülvüzerâ, Reşîdüddin İbnü’l-Muallim ve Kutbüddin el-Halebî’den hadis, Fahreddin Osman b. İbrâhim et-Türkmânî ile iki oğlu Alâeddin İbnü’t-Türkmânî ve Tâceddin İbnü’t-Türkmânî’den fıkıh öğrendi. Ayrıca Ebû Hayyân el-Endelüsî, İbn Seyyidünnâs, Radıyyüddin et-Taberî ve diğer birçok hocadan çeşitli konularda ders aldı. Hâfız ed-Dimyâtî de kendisine icâzet verdi. Fıkıh ve hadis başta olmak üzere birçok ilim dalında uzman oldu. Kaynaklarda güçlü bir hâfız ve büyük bir âlim olduğu, hadis ve fıkıh alanında tanınmış birçok kişinin kendisinden ders aldığı, güzel yazı yazdığı ve çeşitli kitapları istinsah ettiği kaydedilir. Ancak Tehźîbü’l-esmâǿ adlı eserinin müellif hattı nüshası İbn Hacer’in, “Yazısı güzeldi, fakat mâhir değildi” şeklindeki tesbitini teyit eder mahiyettedir. Kureşî 7 Rebîülevvel 775 (27 Ağustos 1373) tarihinde Kahire’de vefat etti.
Eserleri. 1. el-Cevâhirü’l-mudıyye* fî ŧabaķāti’l-Ĥanefiyye. Hanefî ulemâsının hayatına dair günümüze ulaştığı bilinen büyük hacimli en eski çalışma olup 2000’i aşkın biyografiyi ihtiva etmektedir. Eser önce Haydarâbâd’da basılmış (I-II, 1332/1914), daha sonra Abdülfettâh Muhammed el-Hulv tarafından bu baskı ile üç yazma nüshası esas alınarak tenkitli neşri yapılmıştır (I-V, Kahire 1398-1408/1978-1988, 1413/1993). 2. el-Ǿİnâye bi-maǾrifeti (fî taħrîci) eĥâdîŝi’l-Hidâye. Eserde, Burhâneddin el-Mergīnânî’nin Hanefî fıkhına dair el-Hidâye’sinin hadisleri tahrîc edilerek hadis tekniği açısından değerlendirilmiştir. Müellif önsözde (vr. 1b-2a) Hanefîler’in hadis konusuna bakışları, hadisi delil olarak kullanmaları ve buna verdikleri önemle bu konuda Hanefîler’e yöneltilen eleştirilere temas eder. Tahâvî, Ebû Bekir er-Râzî (Cessâs) ve Kudûrî gibi mütekaddimîn Hanefî ulemâsının hadisleri değerlendirerek sahih ve zayıf olanları tesbit ettiklerine, sonraki âlimlerin ise bunlara güvenip araştırma yapmadıklarına işaret eden müellif, Ahmed b. İbrâhim es-Serûcî hariç el-Hidâye şârihlerinin de buna yönelmediğini görünce bu kitabı yazdığını, 727 (1327) yılında tamamlayıp 730’da temize çektiğini kaydeder. Eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir (Yenicami, nr. 261). 3. Tehźîbü’l-esmâǿi’l-vâķıǾa fi’l-Hidâye ve’l-Ħulâśa. el-Hidâye ile Hüsâmeddin Ali b. Ahmed er-Râzî’nin Muħtaśarü’l-Ķudûrî’yi şerhettiği Ħulâśatü’d-delâǿil fî tenķīĥi’l-mesâǿil adlı kitabında geçen âlimlerin kısaca tanıtıldığı eser alfabetik olarak düzenlenmiştir. Müellifin önsözde, daha önce el-Hidâye ile Ħulâśa üzerine yaptığı (aş. bk.) iki çalışmayı tamamlayıcı mahiyette olduğunu belirttiği bu eserin
müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Yenicami, nr. 872, vr. 90a-141b).
Kureşî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: eŧ-Ŧuruķ ve’l-vesâǿil ilâ maǾrifeti eĥâdîŝi Ħulâśati’d-delâǿil (Hüsâmeddin er-Râzî’nin adı geçen eserindeki hadislerin tahrîcine dair olup el-Hidâye’nin hadisleriyle ilgili eserin önsözünde belirttiği üzere onunla birlikte telifini tamamlamıştır); Şerĥu Ħulâśati’d-delâǿil; Tehźîbü’l-esmâǿi’l-vâķıǾa fî kütübi aśĥâbine’l-Ǿulemâǿ (el-Ǿİnâye adlı kitabının önsözünde işaret ettiği bu çalışma Hanefî imamlarının eserlerinde geçen sahâbe, tâbiîn, Hanefî imamları ve talebelerinin isimlerini ihtiva eder); Tertîbü Tehźîbi’l-esmâǿ ve’l-luġāt; el-Ĥâvî fî beyâni âŝâri’ŧ-Ŧaĥâvî (MeǾâni’l-âŝâr’ın hadislerini tahrîc etmiştir); el-İǾtimâd fî şerĥi’l-İǾtiķād (Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin ǾUmdetü’l-Ǿaķāǿid’inin şerhidir); ed-Dürerü’l-münîfe fi’r-red Ǿalâ İbn Ebî Şeybe fîmâ evredehû Ǿalâ Ebî Ĥanîfe (İbn Ebû Şeybe’nin el-Muśannef’inde Ebû Hanîfe’ye yönelttiği eleştirilerine reddiyedir); el-Bustân fî menâķıbi’n-NuǾmân; el-Vefeyât; el-Muħtaśar fî Ǿulûmi’l-ĥadîŝ. Kureşî’nin ayrıca müellefe-i kulûba dair bir eseri olduğu kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye (nşr. Abdülfettâh M. el-Hulv), Kahire 1413/1993, neşredenin girişi, I, 5-89; İbn Hacer, el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-muǾcemi’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr Emrîr el-Meyâdînî), Beyrut 1417/1996, s. 420; a.mlf., ed-Dürerü’l-kâmine, II, 392; Takıyyüddin İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî içinde, nşr. M. Zâhid Kevserî), Dımaşk 1347, s. 157-160; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, VII, 157, 320, 325-326, 396, 412-413; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim fî ŧabaķāti’l-Ĥanefiyye, Bağdad 1962, s. 38; Temîmî, eŧ-Ŧabaķātü’s-seniyye, IV, 366-367; Keşfü’ž-žunûn, I, 244, 616-617, 750; II, 1097, 1629-1630, 1632, 1837, 2034; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 99-100, 115; Serkîs, MuǾcem, I, 33; Brockelmann, GAL, II, 96-97; Suppl., II, 89; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 83; F. Rosenthal, “Abd al-Ķādir al-Ķuraѕћī”, EI² (İng.), I, 70.
Ahmet Özel