KONONOV, Andrey Nikolayeviç
(1906-1986)
Rus Türkologu.
27 Ekim 1906’da Saint Petersburg’da (Leningrad) doğdu. Lise öğreniminden sonra 1924 yılında bir fabrikada çalışmaya başladı. 1926’da Leningrad Doğu Enstitüsü’nün açtığı imtihanı kazanarak enstitünün Osmanlı Türk koluna yazıldı. Burada Wasilij Barthold, Nikodai Jakovleviç Marr, Aleksandr N. Samoyloviç, Sergey Etimoviç Malov, N. K. Dmitriyev ve Evgenii E. Berthels’in derslerine devam etti; Hikmet Cevdetzâde’den Türkçe öğrendi. 1930’da bitirdiği enstitüde asistan oldu. 1933-1936 yıllarında Dmitriyev ile Malov’un yönetimi altında çalıştı. 1937’de Leningrad Üniversitesi’nde Türk dili dersleri vermeye başladı. Leningrad Doğu Enstitüsü’nün Moskova’ya taşınması üzerine (1938) Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü uzmanlığına tayin edildi. Türk yazarlarına göre Türk gramer düzeni hakkında hazırladığı tezle dil uzmanı adayı (1939), Ebülgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Terâkime’si hakkındaki teziyle dil doktoru (1948) oldu. 1950’de Leningrad Üniversitesi’nde profesörlüğe yükseltildi. 1957 yılında Türk Dil Kurumu şeref üyesi, 1958’de Sovyet Bilimler Akademisi yazışma üyesi oldu ve 1974’te akademi üyeliğine getirildi. 1978’de Indiana Üniversitesi tarafından verilen PIAC madalyasını kazandı. Orhun Türkçesi grameri hakkındaki çalışmasından dolayı 1985 yılında İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırma Merkezi’nce kendisine “Türkoloji’ye Üstün Hizmet Armağanı” verildi. Sekseninci doğum yıldönümünden üç gün sonra Leningrad’da öldü.
Eserleri. 1. Grammatika sovremennogo turetskogo yazıka (Leningrad 1934). Hocası Hikmet Cevdetzâde ile birlikte hazırladığı Türkiye Türkçesi grameridir. Bu yoldaki çalışmalarını sürdürerek daha sonra aynı adla kendi başına daha hacimli bir kitap yayımlamıştır (Moskova-Leningrad 1941). 2. Grammatika uzbekskogo yazıka (Özbek dil bilgisi) (Taşkent 1948). 3. Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka (Moskova-Leningrad 1956). Cumhuriyet dönemi yazar ve edebiyatçılarının eserlerinden seçilmiş örneklere dayanan bu çalışma, çağdaş Türk edebî dilinin ilk büyük ve ayrıntılı grameri özelliğini taşımakta olup Türk dil bilgisi alanında çalışanlar için güvenilir bir yardımcı niteliğindedir. Müellif bu eserinden dolayı 1957’de Leningrad Devlet Üniversitesi tarafından ödüllendirilmiştir. 4. Rodoslovnaya turkmen. Soçinenie Abu’l-gazi hana hivinskogo (Moskova-Leningrad 1958). Doktora tezi olarak hazırladığı bu eser Ebülgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Terâkime’sinin geniş bir girişle yayımıdır. 5. Grammatika sovremennogo uzbekskogo literaturnogo yazıka (Moskova-Leningrad 1960). Özbek dilinin grameri üzerine hazırladığı ikinci ve daha kapsamlı bir çalışmadır. 6. Istoriya izuçeniya tyurkskih yazıkov v Rossii, Dooktyab’rskiy period (Leningrad 1972). Sovyetler Birliği’ndeki Türkoloji çalışmalarının değerlendirildiği bu eserin gözden geçirilmiş ikinci baskısı 1982 yılında aynı şehirde yapılmıştır. 7. Bibliografiçeskiy slovar’ oteçestvennıh tyurkologov, Dooktyab’rskiy period (Leningrad 1974).
Müellif Victor Grigorévich Guzev, Ninel Aleksandrovna Dulina ve Yuan Li ile birlikte hazırladığı bu eserde Sovyetler Birliği’ndeki Türkologlar’ın bibliyografyasını ortaya koymuştur. 8. Oçerk istorii izuçeniya turetskogo yazıka (Leningrad 1976). Dünya üzerindeki Türk dili çalışmalarının tarihi hakkında küçük hacimli bir eserdir. 9. Grammatika yazıka tyurkskih runiçeskih pamyatnikov VII-IX vv (Leningrad 1980). Orhun Türkçesi üzerine yazılmış olan bu eserde VII-IX. yüzyıllardan kalma eski Türk kitâbelerinin dil özellikleri incelenmektedir. Bu eserleri dışında çeşitli dergilerde Türk dili üzerine yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunan Kononov hakkında altmışıncı yaş gününü kutlayan Tyurkologiçeskiy Sbornik başlıklı bir eserle (Moskva 1966) yetmişinci yaş gününü kutlayan Turcologica (Leningrad 1976) adlı armağan kitabı yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
A. N. Kononov, Turcologica, Leningrad 1976, tür.yer.; Biobibliografiçeskiy Slovar’ Sovyetskih Vostokovedov, Moskva 1975, s. 267-268; S. N. Ivanov, “Put’ uçenogo”, Turcologica 1986, Leningrad 1986, s. 3-6; A. P. Vekilov, “Bibliografiya Peçatnih Rabot Akademika A. N. Kononova 1980-1985 gg.”, a.e., s. 7-9; Hasan Eren, “Kononov, Andrey Nikolayeviç”, Türklük Bilimi Sözlüğü I: Yabancı Türkologlar, Ankara 1998, s. 192-195; Saadet Ş. Çağatay, “Grammatika turetskogo yazıka”, DTCFD, V/2 (1947), s. 249-252; Talât Tekin, “A. N. Kononov: Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva-Leningrad, (1956), 569 s.”, TDAY Belleten (1959), s. 331-378; K. Czeglédy, “Andrei Nikolaievitch Kononov élu membre honoraire de l’Académie des sciences de Hongrie”, AOH, XXVIII/2 (1974), s. 287-290; András Róna-Tas, “Andrej Nikolaevič Kononov”, a.e., XLI/2 (1987), s. 321-322; A. Dilâçar, “Rus Türkoloğu A. N. Kononov’un 70. yılı”, TDl., sy. 305 (1977), s. 211; Osman F. Sertkaya, “A. N. Kononov (27 Ekim 1906 St. Petersburg / 30 Ekim 1986 Leningrad)”, a.e., sy. 421 (1987), s. 61-63; “Kononov, Andrey Nikolaeviç”, TA, XXII, 183-184.
Mustafa S. Kaçalin