KONEVÎ, Alâeddin
(علاء الدين القنوي)
Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. İsmâîl b. Yûsuf el-Konevî et-Tebrîzî (ö. 729/1329)
Şâfiî fakihi ve kādılkudâtı.
668’de (1270) Konya’da doğdu. İlk öğrenimini burada gördükten sonra 693 (1294) yılının başlarında Dımaşk’a giderek öğrenimine devam etti. Kısa sürede tanındığı Dımaşk’ta Emeviyye Camii ve İkbâliye Medresesi’nde ders verdi. 700 (1300) yılında Kahire’ye gitti. Burada Takıyyüddin İbn Dakīkül‘îd’den ders aldı. Ebü’l-Fazl İbn Asâkir, Ebû Hafs İbnü’l-Kavvâs, Ebü’l-Abbas el-Eberkûhî, İbnü’z-Zemlekânî, İbnü’s-Savvâf, İbn Kayyim el-Cevziyye, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî’den hadis dinledi. 710’da (1310) Kahire’deki Saîdü’s-suadâ Hankahı meşihatına getirildi. Şerîfiyye Medresesi ve Tolunoğlu Camii’nde ders okuttu. el-Melikü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun’un saygı gösterdiği Konevî 727’de (1327)
Dımaşk’a başkadı (kādılkudât) olarak tayin edildi. Ayrıca meşîhatü’ş-şüyûh makamına getirildi. Bir müddet sonra başkadılıktan ayrılmak istediyse de kabul edilmedi. 14 Zilkade 729’da (9 Eylül 1329) vefat etti ve Cebelikâsiyûn’daki kabristana defnedildi.
Alâeddin Konevî’nin tefsir, fıkıh, usul, kelâm, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatında geniş bilgi sahibi olduğu, tasavvuf erkân ve âdâbı konusunda otorite sayıldığı kaydedilir. Bu dönemde görüşleri tartışmalara yol açan İbn Teymiyye’ye saygı gösterip gerektiğinde onu savunmakla birlikte bazı görüşlerini eleştirmiş ve hapisten çıkabilmesi için hapsedilmesine yol açan fetvasından vazgeçmesi gerektiğini belirtmiştir. İbn Teymiyye’nin ölümüne kadar hapiste kalmasına bu tavrın yol açtığı da söylenir (İbn Hacer, III, 26; Şevkânî, I, 440). Konevî’den ders alanlar arasında ondan övgüyle söz eden Cemâleddin el-İsnevî, Bahâeddin İbn Akīl, İbn Balabân, İbn Merzûk el-Hatîb, Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr ve Zehebî gibi tanınmış âlimler bulunmaktadır.
Eserleri. 1. Ĥüsnü’t-taśarruf fî şerĥi’t-TaǾarruf. Kaynaklarda et-Taśarruf fi’t-taśavvuf, Şerĥu’t-TaǾarruf, Ĥüsnü’t-taśarruf fî Ǿilmi’t-taśavvuf gibi adlarla da anılan eser, Kelâbâzî’nin et-TaǾarruf li-meźhebi ehli’t-taśavvuf adlı kitabının şerhidir (Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Efendi, nr. 176; Cârullah Efendi, nr. 1028; Nâfiz Paşa, nr. 415; Hamidiye, nr. 644; Fâtih, nr. 2660; Şehid Ali Paşa, nr. 1232; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 360). 2. Şerĥu’l-Ĥâvî fi’l-fetâvî. Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair eserinin şerhi olup Alâeddin et-Tâvûsî’nin şerhindeki ta‘likata ilâve yapmak ve Ziyâeddin et-Tûsî’nin şerhi el-Miśbâĥ’ın bir kısmını çıkarmak suretiyle mezhebin büyük imamları Râfiî ve Nevevî’nin tashihleri esas alınarak hazırlanmıştır (Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, nr. 113; Fâtih, nr. 2322, 2323, 2324; ayrıca bk. Fihristü’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, III, 236-237). 3. el-İbtihâc Muħtaśarü’l-Minhâc. Ebû Abdullah el-Halîmî’nin el-Minhâc fî şuǾabi’l-îmân adlı eserinin ihtisarıdır (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1559). Bunlardan başka Konevî’nin usule dair eş-Şâfî adlı bir kitap el-İǾlâm fî ĥayâti’l-enbiyâǿ Ǿaleyhimü’ś-śalâtü ve’s-selâm adıyla peygamberlerin kabir hayatına dair bir eser yazdığı, Fahreddin er-Râzî’nin el-MeǾâlim adlı kitabını ihtisar ettiği belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Zehebî, el-MuǾcemü’l-muħtaś (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 162; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, IV, 280; Sübkî, Ŧabaķāt (Tanâhî), X, 132-136; İsnevî, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 334-336; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 147; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 271-273; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 24-28; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IX, 279; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, II, 149-150; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 161-162; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, I, 398-400; Keşfü’ž-žunûn, I, 411, 420, 625; II, 1871-1872; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 90-91; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 439-441; Fihristü’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, III, 236-237; Brockelmann, GAL, II, 105; Suppl., I, 360; II, 101; A. Shiloah, The Theory of Music in Arabic Writings, München 1979, s. 179-180; Ferhat Koca, “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”, DİA, XX, 393.
Tahsin Özcan