KIDVÂÎ
(قدوائى)
(1878-1937)
Hindistan Hilâfet Hareketi’nin önderlerinden, yazar, hukukçu ve siyasetçi.
Hindistan’ın Utar Pradeş eyaletinde küçük bir kasaba olan Gadia’da doğdu. Adı Müşîr Hüseyin olup önemli şahsiyetler yetiştiren bir aileye mensuptur. İlk ve orta öğrenimini Leknev’de tamamladı, 1897’de İngiltere’ye giderek hukuk okudu. Bir müddet avukatlık yaptıktan sonra 1904’te ülkesine döndü. 1907’de Hindistan Kongre Partisi’ne katıldı. 1913’te Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be’nin kurucuları arasında yer aldı ve tüzüğünü de hazırladığı bu cemiyetin Londra’da bir şubesini açtı. I. Dünya Savaşı yıllarında İngiltere’de kalan Kıdvâî 1920’de geri döndü ve Hindistan Hilâfet Hareketi’nin başlatılmasında etkili oldu. Bu yıllarda bir taraftan çeşitli yayınlarıyla, bir taraftan da Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be, Londra İslâm Cemiyeti ve Hilâfet Hareketi gibi kuruluşlar vasıtasıyla Osmanlılar ve hilâfet lehinde yoğun faaliyetlerde bulundu. Bu münasebetle birkaç defa İstanbul’a gelen ve burada Osmanlı devlet adamlarıyla görüşmeler yapan Kıdvâî’nin ilk ziyareti 1906’da gerçekleşti ve II. Abdülhamid tarafından madalya ile taltif edildi. 1909’da Osmanlı ordusunu güçlendirmek için kurulan Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin Leknev’de bir şubesinin açılmasında rol oynadı. Şube adına 1910’da, Jön Türkler hakkında Hindistan müslümanları arasında mevcut tereddütleri yerinde incelemek amacıyla İstanbul’a geldi; Jön Türk liderleriyle hilâfetin İslâm dünyasındaki önemi üzerine müzakerelerde bulundu. Bu sırada kaleme aldığı yazılar Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd gibi dergilerde yayımlandı.
Hayatının büyük bir kısmını Hindistan’da ve Avrupa’da Osmanlılar lehine faaliyetlerde bulunarak geçiren Kıdvâî, Hindistan müslümanlarının ve Osmanlılar’ın geleceğini Osmanlı Devleti ile İngiltere’nin yakınlaşmasında görüyordu. Böylece dünya müslümanlarının çoğunluğunu barındıran bu iki ülke aynı zamanda dünya barışına da katkı sağlayabilecekti. Ancak I. Dünya Savaşı ve sonrasında meydana gelen olaylar Kıdvâî’nin beklentilerine uygun gelişmedi. Kıdvâî, Hindistan Hilâfet Hareketi’nin dağılmasından sonra iç politikayla ilgilenmeye başladı. O zamanki adıyla United Provinces of Agra and Oudh (Utar Pradeş) eyaletinde dört defa merkezî yasama meclisi üyeliğine seçildi. Hindistan’da dönemin siyasî anlayışlarından etkilenerek sosyalizmi benimseyen Kıdvâî vefatına kadar siyasî faaliyetlere devam etmiş, ayrıca fikirlerini kaleme aldığı kitap ve makaleleriyle savunmuştur.
Eserleri. 1. Pan-Islamism (London 1908). Panislâmizmin Batı’da iddia edildiği gibi askerî bir tehdit unsuru olmadığını ve barışçı bir gelişmeyi amaçladığını işlemektedir. 2. The Future of Muslim Empire-Turkey (London 1919). Mağlûp Osmanlı Devleti’nin âdil bir muamele görmesi gerektiği tezi üzerine yazılmıştır (eser Türkçe olarak da neşredilmiştir: Türkiye İslâm İmparatorluğunun İstikbali, London 1919). 3. The Sword Against Islam or Defence of Islam’s Standard Bearers (London 1919). Paris Barış Konferansı’nda galip devletlerin tutumunu tenkit eden bir çalışmadır. Aynı şartlarda Türkler’in daha âdil ve insanî davranacağını söyleyen Kıdvâî tarihten örnekler vererek görüşünü desteklemektedir. Eser, İslâm’a Çekilen Kılıç yahut Alemdârân-ı İslâm’ı Müdafaa adıyla Türkçe’ye çevrilmiş (İstanbul 1919), bu çeviri Ahmet Zeki İzgöer tarafından sadeleştirilerek Paris Sulh Konferansı ve Osmanlı’nın Çöküşü başlığıyla tekrar yayımlanmıştır (İstanbul 1991). 4. Women under Different Social and Religious Laws,
Buddism, Judaism, Christianity and Islam (New Delhi 1978). Yazarın 1920’li yıllarda yazdığı makalelerden oluşmuştur.
Kıdvâî’nin bunlardan başka Swaraj and How to Obtain it (Lucknow 1924) ve Pan-Islamism and Bolshevism (London 1937) adlı iki eseri ve birçok risâlesi neşredilmiştir. Risâleleri arasında The War and God; Muslim Interests in Palestine; Three Great Martyrs-Socrates, Jesus and Hosein; Harem, Purdah or Seclusion; Miraculous Fish; Hope; Islam and Socialism adlı çalışmaları bulunmaktadır. Bu risâlelerin hemen hemen tamamı 1920-1925 yılları arasında Türkçe’ye tercüme edilerek Sebîlürreşâd’da yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
India Office Records, L/P& S/7/199, nr. 521; L/P& S/3/460, nr. 3975; Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi, Donanma Cemiyeti Evrakı, nr. 141, XXVII, 42; N. Kumar Jain, Muslims in India, A Biographical Dictionary, New Delhi 1983, II, 22-23; Kâmil Uzun, Müşir Husain Kudvay ve Sebilürreşad’daki Makaleleri (lisans tezi, 1992), AÜ İlâhiyat Fakültesi; F. Robinson, Separatism Among Indian Müslims, New Delhi 1993, s. 203, 208, 310-311, 312, 343, 379-380; Azmi Özcan, Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), Ankara 1997, s. 175-177, 200-204, 237; a.mlf., “Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be”, DİA, XI, 178-179; Tanin, İstanbul 18 Temmuz 1326; SM, sy. 103 (1326), s. 434-435; sy. 104 (1326), s. 457-458; The Observer, Lahore 28 November 1906; S. T. Wasti, “Mushir Hosain Kidwai and the Ottoman Cause”, MES, XXX/2 (1994), s. 252-261; Zafaru’l-Islām Khān, “Muѕћīr Ĥusayn Ķidwāǿī”, EI² (İng.), VII, 678; M. Naeem Qureshi, “Hindistan Hilâfet Hareketi”, DİA, XVIII, 109-111.
Azmi Özcan