KAZVÎNÎ, Hüseyin b. İbrâhim
(حسين بن إبراهيم القزويني)
Hüseyn b. Emîr İbrâhîm b. Muhammed Ma‘sûm et-Tebrîzî el-Kazvînî (ö. 1208/1793)
Şiî fakihi.
1126 (1714) yılı civarında Kazvin’de doğdu ve daha sonra Kerbelâ’ya yerleşti. Hz. Hüseyin’in soyundan gelen Tebriz asıllı bir ulemâ ailesine mensuptur. Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, usul, aklî ilimler, hadis ve ricâl konularında ilk tahsilini babasından ve ağabeyi Muhammed Mehdî’den yaptı. İmâmiyye’nin meşhur muhaddisi Muhammed Bâkır el-Meclisî’den hadis okuyan babasından bu ilmin icâzetini almak suretiyle Şîa ilim geleneğinin önemli bir kolunu tevarüs etti. Ayrıca Seyyid Nasrullah el-Hâirî, Şeyh Hüseyin b. Muhammed el-Mâhûzî ve Molla Muhammed Ali el-Cizzînî gibi âlimlerden ders aldı. Aklî ve naklî ilimleri şahsında toplamayı başaran Kazvînî, Ca‘ferî fıkhında Usûlî mektebin Ahbârî rakipleri karşısında üstünlük kurmaya başladığı bir dönemde yaşadı; hem yetiştirdiği talebeler hem yazdığı kitaplarla devrinin muteber müctehid âlimleri arasına girdi. Ondan faydalanan önemli şahsiyetlerin başında hadis rivayeti için icâzet verdiği Bahrülulûm-i Tabâtabâî
gelmektedir. İran’a giden bir İngiliz heyetinin başkanı Sir John Malcolm, Kazvînî’yi ülkenin yaşayan dört gözde âliminden biri olarak saymaktadır (Ali Devvânî, s. 300). Eserlerinden esas ilgi alanının fıkıh olduğu anlaşılmakla birlikte Kazvînî’nin şiirleri, fetvaları, vaazları ve kerametleri çok yönlü kişiliğini yansıtmaktadır. Kazvin’deki kabri ziyaretgâhtır.
Eserleri. 1. ed-Dürrü’ŝ-ŝemîn fi’r-resâǿili’l-erbaǾîn. Altın eşya kullanmanın, ipek veya tavşan kürkünden mâmul başlık takmanın, gayri müslim kadınlarla evlenmenin, vakıf mülklerin satımının, torunların mirasının hükmü gibi konuları kapsayan kırk risâleden ibaret bir mecmuadır. Bunlar arasında özellikle, Şiî ulemâsınca XII. (XVIII.) yüzyılın müceddidi kabul edilen ve Ca‘ferî fıkhında Usûlî mektebini hâkim kılan müctehid Muhammed Bâkır el-Bihbehânî’nin nikâh konusundaki bir görüşüne reddiye olarak kaleme aldığı Risâle fî ĥükmi nikâĥi’ś-śaġīre li-ġarażi maĥremiyyeti ümmihâ adlı risâle de yer almaktadır. Ayrıca zamanın tartışmalı konularından biri olan cuma namazı yerine vakit namazı kılınmasının cevazına dair Îżâĥu’l-meĥacce fî ĥilli’ž-žuhr yevme’l-cumǾa bi’l-ĥücce isimli risâle de zikre değer olanlardandır. Bu risâlelerden bazılarının müstakil nüshaları da mevcuttur. 2. Müstaķśa’l-ictihâd fî şerĥi Źaħîreti’l-meǾâd ve’l-İrşâd. İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’nin İrşâdü’l-eźhân’ına Muhammed Bâkır es-Sebzevârî’nin yaptığı Źaħîretü’l-meǾâd adlı şerhin şerhidir. 3. MeǾâricü’l-aĥkâm fî şerĥi Mesâliki’l-efhâm ve ŞerâǿiǾi’l-İslâm. Muhakkık el-Hillî’nin ŞerâǿiǾu’l-İslâm’ı ile Şehîd-i Sânî’nin buna yaptığı Mesâlikü’l-efhâm adlı şerhin on iki büyük ciltlik bir şerhi olup 1193 (1779) yılında tamamlanmıştır. Aralarında Muhammed b. Ali el-Erdebîlî’nin CâmiǾu’r-ruvât’ının muhtasarının da bulunduğu çeşitli konuları kapsayan “Mukaddimât”ı bulunmaktadır. 4. Berâhînü’s-sedâd fî şerĥi’l-İrşâd. Fıkha dairdir. 5. el-MecmûǾu’r-râǿiķ fi’l-Ǿavâǿidi’ş-şevârıķ. Fıkha ilişkin bir eser olup 1176’da (1762) kaleme alınmıştır. 6. el-MuǾâmelât. Damân, havale vb. konuları kapsar. 7. Menâsikü’l-ĥac. 8. Suǿâl ve cevâb. 9. Kitâbü’l-Aħlâķ. İlki 1973 yılında olmak üzere çeşitli baskıları yapılmıştır (bu eserlerinin son dördü Farsça’dır). 10. Nažmü’l-burhân fî simŧi’l-îmân. İmâmiyye kelâmı ve akaidine dair en güzel eserlerden olup yine Kazvînî tarafından büyük oranda Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Tecrîdü’l-kelâm’ından istifadeyle yapılmış Taĥśîlü’l-îķān fî şerĥi Nažmi’l-burhân adlı iki ciltlik bir şerhi vardır. 11. Teźkiretü’l-Ǿuķūl. Usûlü’d-dînle ilgili olup 1142 (1729) yılında tamamlanmıştır. 12. el-Leǿâli’ŝ-ŝemîne ve’d-derâri’r-rezîne. Biyografi kitabıdır. Kazvînî’nin bunlardan başka Arapça ve Farsça divanları da vardır (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, II, 581; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa, I, 373; III, 81; IV, 40; VIII, 52; XII, 244-245; XVIII, 258-259; XX, 55; XXI, 178-180, 203; XXII, 260-261; XXIV, 200-201; Hossein Modarressi Tabātabā’i, s. 67, 71; Seyyid Ahmed el-Hüseynî, I, 458; V, 134-135; DMT, VI, 353).
BİBLİYOGRAFYA:
Hânsârî, Ravżâtü’l-cennât, II, 365-367; Tebrîzî, Reyĥânetü’l-edeb, IV, 449-450; Brockelmann, GAL Suppl., II, 581; Muhammed Ali Habîbâbâdî, Mekârimü’l-âŝâr, İsfahan 1377, II, 339-341; Abbas el-Kummî, Fevâǿidü’r-Rażaviyye, Tahran 1327 hş./1948, I, 128; Ali Devvânî, Vaĥîd-i Bihbehânî, Tahran 1362 hş./1983, s. 161-162, 300; AǾyânü’ş-ŞîǾa, V, 414-415; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, I, 180, 373; II, 498; III, 81; IV, 40; VIII, 52, 64; XI, 139, 170; XII, 244-245; XIV, 108; XVIII, 258-259; XX, 55, 192; XXI, 13, 178-180, 203; XXII, 260-261; XXIII, 244; XXIV, 39, 200-201, 301; a.mlf., Ŧabaķātü aǾlâmi’ş-ŞîǾa, Meşhed 1404, II/1, s. 373-375; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, III, 571-579; Hossein Modarressi Tabātabā’i, An Introduction to Shī‘ī Law, London 1984, s. 67, 71, 82, 128, 130, 141, 142, 175, 189, 194; Abdünnebî el-Kazvînî, Tetmîmü Emeli’l-âmil (nşr. Seyyid Ahmed el-Hüseynî), Kum 1407, s. 130-132; Seyyid Ahmed el-Hüseynî, et-Türâŝü’l-ǾArabî fî ħizâneti maħŧûŧâti Mektebeti Âyetillâhi’l-Ǿužmâ el-MarǾaşî en-Necefî, Kum 1414, I, 458; V, 134-135; Muhammed Hüseyin Rûhânî, “Taĥśîlü’l-îķān fî şerĥi Nažmi’l-burhân”, DMT, IV, 161; Şehîdî Sâlihî, “Ĥüseynî Ķazvînî”, a.e., VI, 352-353.
Hamid Algar