KAZVÎNÎ, Alâüddevle

(علاء الدولة القزويني)

Mîr Alâüddevle b. Mîr Yâhyâ b. Abdillatîf el-Kazvînî (ö. 998/1590’dan sonra)

İranlı şair ve tezkire yazarı.

Kazvin’de doğdu. Mîr Alâüddevle olarak da tanınır. Lübbü’t-tevârîħ müellifi Mîr Yahyâ Kazvînî’nin oğludur. Şah I. Tahmasb, babası ve ailesinin hapsedilmesi için ferman çıkardığında Azerbaycan’da bulunan Kazvînî kardeşi Abdüllatîf’le beraber Gîlân’a kaçtı. Daha sonra Hindistan’a gidip Bâbürlü Hükümdarı Ekber Şah’ın sarayına intisap etti. Ekber Şah’a hocalık yapan Kazvînî’nin vefat tarihi bilinmemektedir. 998 (1590) yılına kadar yaşamış olan şairlerden bahsetmesi onun bu tarihten sonra öldüğünü gösterir.

Kazvînî’nin bilinen tek eseri olan Nefâǿisü’l-meǿâŝir üç bölümden meydana gelir. Müellif, birinci bölümde tezkirenin


yazılış sebebiyle eski şiiri yeni şiire tercih edişinin sebepleri üzerinde durmuş, ikinci bölümde şairlerin hal tercümeleriyle çağdaşlarının şiirlerinden örneklere, üçüncü bölümde Bâbür’ün hayatına ve sanat severliğine yer vermiş, ardından Hümâyun dönemi ve Ekber Şah’ın hayatı, fetihleri ve icraatını anlatmıştır. Ayrıca diğer tezkirelerden farklı olarak sözünü ettiği şairin bulunduğu şehrin coğrafî durumu ve tarihi hakkında bilgi vermiştir.

Tezkirenin yazımı sırasında başta Zekeriyyâ el-Kazvînî’nin Âŝârü’l-bilâd’ı olmak üzere Bâbürnâme, Mirza Haydar’ın Târîħ-i Reşîdî’si, Ziyâeddin Bârânî’nin Târîħ-i Fîrûzşâhî’si, Devletşah’ın Teźkiretü’ş-şuǾarâǿı, Ali Şîr Nevâî’nin Mecâlisü’n-nefâǿis’i ve Hamdullah el-Müstevfî’nin Târîħ-i Güzîde’si gibi eserlerden faydalanılmıştır. Nefâǿisü’l-meǿâŝir’de yer alan sadece Ekber Şah dönemine ait 166 şairin hal tercümesini Abdülkādir el-Bedâûnî Münteħabü’t-tevârîħ adlı eserinde iktibas etmiştir (Leknev 1863; Kalküta 1864-1869). Nefâǿisü’l-meǿâŝir, Bedâûnî’nin eserinin İngilizce çevirisinin III. cildini oluşturmaktadır (Kalküta 1925; Delhi 1986). Ayrıca Âyîn-i Ekberî, Meǿâŝirü’l-ümerâǿ ve Mirǿât-ı Cihânnümâ adlı eserlerde de tezkireden nakiller yapılmıştır. Eserin bir nüshası Aligarh Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 625). Kaynaklarda Kâmî mahlasını kullandığı belirtilen Kazvînî, tezkiresinde hattatlığa dair Śaĥîfetü’l-erĥâm adlı bir eseriyle şiir sanatlarına dair bir risâlesi olduğunu kaydetmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Abdülkādir el-Bedâûnî, Muntakhabu-t-tavārīkh (trc. W. Haig), Delhi 1986, III, 437; Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, III, 1022; Îżâĥu’l-meknûn, II, 663; Storey, Persian Literature, I/2, s. 801-802; A. A. Rizvi - M. Ahmad, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Maulana Azad Library, Aligarh Muslim University, Aligarh 1969, s. 167-168; Ahmed Gülçîn-i Meânî, Târîħ-i Teźkirehâ-yı Fârsî, Tahran 1350 hş., II, 364-391; Nefîsî, Târîħ-i Nažm u Neŝr, I, 383, 433; H. M. Elliot - J. Davson, The History of India, Lahor 1976, IV, 294-295; Safâ, Edebiyyât, V/3, s. 1637.

Rıza Kurtuluş