KASSÂR
(القصّار)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Kāsım b. Muhammed el-Kassâr el-Kaysî (ö. 1012/1604)
Mâlikî fakihi, hadis ve ensâb âlimi.
939 (1532) yılında Fas’ta doğdu. Aslen Endülüs’ün Gırnata (Granada) şehrinden olup dedesi Gırnata’nın 1492’de düşmesi üzerine Fas’a göç etmiş ve orada yerleşmiştir. Talebelerinden İbnü’l-Kādî’nin verdiği bu tarihi diğer talebesi Makkarî 939 veya 940 şeklinde kaydeder. Kādirî ise 938’de doğduğunu belirtir. Kassâr (çamaşır yıkayıcı) lakabı, bir kassârın vesâyeti altına giren dedelerinden birine ait olup ondan sonra aile bu lakapla tanınmıştır. Fas’ta öğrenim gören Kassâr, Ebû Nuaym Rıdvân b. Abdullah el-Cenevî, Muhammed Harûf et-Tûnisî, Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman el-Yesîtinî, Abdurrahman b. Muhammed b. İbrâhim ed-Dükkâlî, Ebû Abbas Ahmed et-Tesûlî gibi âlimlerden faydalandı. Ayrıca, Kahire ulemâsından Bedreddin el-Karâfî, Necmeddin el-Gaytî, İbn Abdülhak es-Sünbâtî ve Şam müftüsü Bedreddin Muhammed el-Gazzî’den icâzet aldı.
Başta hadis ve fıkıh olmak üzere ricâl ilmi, tarih, ensâb, fıkıh usulü, mantık, beyân ve kelâm ilimlerinde yetkin bir âlim olan Kassâr kaynaklarda “hâfız, hüccet, nessâbe, râviye” gibi sıfatlarla anılır. Abdülhay el-Kettânî onun Fas’ın müsnid ve muhaddisi, hadis ilimleri ve râvileri konusunda eşsiz bir âlim olduğunu belirtir.
Fas muhitinde daha önceki âlimlerin belirli makamlara ulaşabilmek için sadece nahiv, fıkıh ve Kur’an’la meşgul olmaları sebebiyle pek iltifat edilmeyen aklî ilimleri Ahmed b. Ali el-Mencûr’la Kassâr’ın ihya ettiği kaydedilir. Bu iki âlim, aklî ilimleri Muhammed Harûf et-Tûnisî ve Muhammed el-Yesîtinî’den öğrenip kendilerinden sonraki nesillere aktardılar (Muhibbî, IV, 121; Abbas b. İbrâhim, V, 215). Makkarî onun büyük bir kütüphaneye sahip olduğunu belirtir.
Kassâr, 1007 (1598) yılında Sa‘dîler Hükümdarı Ahmed el-Mansûr tarafından Fas’a müftü ve Karaviyyîn Camii’ne imam-hatip olarak tayin edildi ve ölümüne kadar bu görevlerde kaldı. Yetiştirdiği öğrenciler arasında İbn Ardûn, İbnü’l-Kādî, Ahmed b. Muhammed el-Makkarî, Abdülazîz el-Fiştâlî, Abdurrahman b. Muhammed el-Fâsî, Muhammed Arabî b. Ebü’l-Mehâsin Yûsuf el-Fâsî, İbn Âşir el-Fâsî, Muhammed b. Sîdî Ebû Bekir ed-Dilâî gibi âlimler bulunmaktadır. 1012 (1604) yılında Sultan Zeydân’ın daveti üzerine Şâban veya Ramazan (Ocak veya Şubat) ayında Fas’tan Merakeş’e yaptığı yolculuk sırasında İbn Sâsî Zâviyesi’nde vefat eden Kassâr, Merakeş’te tanınmış evliyadan Ahmed b. Ca‘fer es-Sebtî’nin kabrinin karşısına veya Kādî İyâz kubbesine defnedildi.
Eserleri. 1. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-ǾAķīdeti’s-Senûsî el-kübrâ. Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin kendi eserine yazdığı şerhin hâşiyesi olup Mencûr’un hâşiyesine de birçok eleştiri yöneltmiştir (Makkarî, s. 330). 2. Fehrese. Hadis ve fıkıhtaki isnadlarını topladığı bu eserin yazma nüshası Hizânetü’l-Ahmediyye’de bir mecmua içindedir (Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, II, 313). 3. Sebt. Bazı hadis, fıkıh, fıkıh usulü ve tasavvuf kitaplarıyla ilgili isnadlarını ihtiva eder (Abdülhay el-Kettânî, II, 966; bu rivayet zincirleri için bk. Makkarî, s. 323-329). 4. er-Ravżü’z-zâhir fî nesebi Sîdî Muĥammed eŧ-Ŧâhir. Aynı konuda ayrıca ed-Dîbâcü’l-mensûc bi’ś-śıķıllî fî nesebi Sîdî Muĥammed el-ǾArabî eś-Śıķıllî adlı bir manzumesi olup her ikisi de el-Hizânetü’l-Fâsiyye’de Fas şeriflerinin nesebine dair bir mecmua içinde günümüze ulaşmıştır (Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, II, 401-402). Kassâr ayrıca Mevlây İdrîs b. Abdullah el-Kâmil ve oğlu İdrîs el-Ezher’in menâkıbına dair bir eser (a.g.e., I, 139-140) ve bazı şiirler kaleme almıştır (örnekleri için bk. İbnü’l-Kādî, II, 154-161; Makkarî, s. 330-331).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, II, 153-162; Makkarî, Ravżatü’l-âs, Rabat 1403/1983, s. 316-317, 322-332; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, IV, 121; Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, I, 86-94; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müǿerriħi’l-Maġribi’l-aķśâ, Dârülbeyzâ 1960-65, I, 139-140; II, 312-313, 401-402; Abbas b. İbrâhim, el-İǾlâm, V, 208-217; Muhammed Haccî, el-Ĥareketü’l-fikriyye bi’l-Maġrib, Rabat 1396/1976, II, 363; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 965-967; İbrâhim Harekât, el-Maġrib Ǿabre’t-târîħ, Dârülbeyzâ 1405/1984, II, 347; a.mlf., es-Siyâse ve’l-müctemaǾ fi’l-Ǿaśri’s-SaǾdî, Dârülbeyzâ 1408/1987, s. 410; Ömer b. Abdülkerîm el-Cîdî, İbn ǾArđûn el-Kebîr: Ĥayâtühû ve âŝârüh, Dârülbeyzâ 1407/1987, s. 129-130; M. Lakhdar, “al-Ķaśśār”, EI² (İng.), IV, 736.
Hüseyin Kayapınar