KASSÂB

(القصّاب)

Ebû Ahmed Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Kassâb el-Kerecî (ö. 360/970 [?])

Hadis ve tefsir âlimi.

Katıldığı savaşlarda çok sayıda düşman öldürdüğü için “Kassâb” lakabıyla tanınır. Ayrıca Kerhî yahut Kürcî nisbesiyle anılırsa da günümüze ulaşan tek eseri Nüketü’l-Ķurǿân’ın yazma nüshasındaki nisbesi Kerecî şeklinde kayıtlıdır. Bu nisbesine dayanılarak Hemedan’a yakın Kerec’de doğduğu tahmin edilmekte, ölümünün ise 360 (970) yılı civarında olduğu belirtilmektedir. Kassâb Abdurrahman b. Muhammed b. Selm, Muhammed b. İbrâhim et-Tayâlisî, Hüseyin b. İshak b. İbrâhim et-Tüsterî ed-Dakīk ve Muhammed b. Abdülgaffâr el-Huzâî gibi şahsiyetlerden hadis rivayet etmiş, kendisinden oğlu Ebü’l-Hasan Ali ile Ebü’l-Ferec Ammâr ve Ebü’l-Mansûr Muzaffer b. Muhammed el-Burûcirdî rivayette bulunmuştur. Hakkında verilen bilgilerden anlaşıldığına göre Kassâb hadis sahasında hâfız mertebesine ulaşmış bulunuyordu. Onun Kur’an ve hadis alanındaki sağlam bilgisi, kuvvetli muhâkeme ve zekâsı Nüketü’l-Ķurǿân’a yansımaktadır. Kassâb’ın ilmî şahsiyeti yanında zulüm, haksızlık ve dinden sapma gibi hususlarda fiilen de mücadele eden bir kişiliğe sahip olduğu belirtilmektedir.

Eserleri. Fıkhî meselelere yaklaşımında Zâhirî olduğu intibaını veren, itikadî konularda ise Selef gibi düşünen Kassâb’ın zamanımıza intikal eden eserinin tam adı Nüketü’l-Ķurǿân ed-dâlletü Ǿale’l-beyân fî envâǾi’l-Ǿulûm ve’l-aĥkâm’dır. Müellifin bizzat belirttiğine göre kitap Kur’an’ın içerdiği çeşitli ilim ve hükümlere, dinin aslî ve fer‘î meseleleri alanındaki farklı görüşlere temas etmekte, âyetlerin doğrudan veya dolaylı olarak delâlet ettiği konularda önemli bilgilere yer vermektedir. Kur’an sûrelerinin tamamını ihtiva eden eserde yalnız müellifin kendine göre bir nükte yakaladığı ve gerek gördüğü âyetler tefsir edilmiştir. Diğer müelliflerin hatalı tefsir ve te’villeri üzerinde de durulan eserde özellikle itikadî konularda mezheplerini desteklemek amacıyla yanlış yorum yapanların düşünceleri reddedilmekte, Selef anlayışına uygun bir tefsir tarzı ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bu arada Mu‘tezile, Kaderiyye, Mürcie, Cehmiyye, Havâric, Şîa ve Mutasavvife’nin bazı fikirlerine de eleştiriler yöneltilmektedir. Kassâb, genellikle ele aldığı âyetin kısa bir açıklamasını yaptıktan sonra ilgili diğer âyetleri sıralamakta, garîb kelimelere dair görüşleri belirtmekte ve ardından kendi tercihini ortaya koymaktadır. Ayrıca istişhadda bulunduğu hadisler hakkında sıhhat ve zayıflık bakımından değerlendirmeler yapmaktadır (geniş bilgi için bk. Aydüz, s. 47-195). Nüketü’l-Ķurǿân’ın bilinen tek yazma nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Murad Molla, nr. 318). Eser doktora çalışması olarak Davut Aydüz (İsrâ sûresinin sonuna kadar, 1992, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü) ve Şâyi‘ b. Abduh b. Şâyi‘ el-Esmerî (ts., el-Câmiatü’l-İslâmiyye külliyyetü’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye [Medine]) tarafından yayıma hazırlanmıştır.

Kassâb’ın Nüketü’l-Ķurǿân’da isimleri belirtilen Şerĥu’n-nuśûś, er-Red Ǿalâ ehli’l-ehvâǿ bi’l-aħbâr, er-Red Ǿale’l-mübtediǿîn, er-Red Ǿale’l-Bâhilî, er-Red Ǿale’l-muħâlifîn, eŧ-Ŧahârât, Vaśfü’l-îmân ve şerĥu ziyâdetihî ve noķśânih adlı çalışmaları bulunmakta, ayrıca kaynaklarda kendisine Ŝevâbü’l-aǾmâl, Kitâbü’s-Sünne, Ǿİķābü’l-aǾmâl ve Kitâbü Teǿdîbi’l-eǿimme adlı eserler izâfe edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed b. Ali el-Kassâb, Nüketü’l-Ķurǿân, Süleymaniye Ktp., Murad Molla, nr. 318; Hatîb, Târîħu Baġdâd, I, 404; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, I, 132; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 213; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 938; Safedî, el-Vâfî, IV, 114; Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Ömer), s. 379; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 47; Fuâd Seyyid, Fihrisü’l-maħŧûŧât, Kahire 1954, I, 50; Abdülazîz İzzeddin, MuǾcemü ŧabaķāti’l-ĥuffâž ve’l-müfessirîn, Beyrut 1984, s. 164; Davut Aydüz, Muhammed b. Ali el-Kerecî ve Nüketü’l-Kur’ân Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili (doktora tezi, 1992), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 47-195.

Davut Aydüz