KALYÛBÎ

(القليوبي)

Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Selâme el-Kalyûbî (ö. 1069/1659)

Şâfiî fakihi.

Kahire yakınlarındaki Kalyûb köyündendir. Şemseddin er-Remlî ve Nûreddin el-Halebî’den ders aldı. Çağdaşları arasında Şâfiî fıkhının otoritesi kabul edildi ve “Küçük Şâfiî” diye tanındı. Ezher âlimlerinden olan Kalyûbî’nin talebeleri arasında İbrâhim b. Muhammed el-Birmâvî ve Ahmed b. Muhammed el-Bennâ gibi tanınmış şahsiyetler vardır. 27 Şevval 1069 (18 Temmuz 1659) tarihinde vefat etti.

Eserleri. 1. Ĥâşiyetü’l-Ķalyûbî Ǿalâ Şerĥi’l-Maĥallî Ǿale’l-Minhâc. Nevevî’nin Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’ine ait şerhin hâşiyesidir (I-II, Mekke 1305; Umeyre el-Burullusî’nin hâşiyesiyle birlikte, I-IV, Kahire 1306, 1318). 2. Kitâbü’ś-Śalavât. eś-Śalavâtü’l-behiyye Ǿalâ seyyidinâ Muĥammed ħayri’l-beriyye ve Risâle fî fażli’ś-śalât Ǿale’n-nebî olarak da anılır (Kahire 1300). 3. Ĥikâyâtün ġarîbe ve Ǿacîbe (Nevâdirü’l-Ķalyûbî). W. Nassau Lees ve Mevlevî Kebîrüddin tarafından Ĥikâyât ve ġarâǿib ve Ǿacâǿib ve leŧâǿif ve nevâdir ve fevâǿid ve nefâǿis: The Book of Anecdotes, Marvels, Pleasantries, Rarities and Useful and Precious Extracts adıyla yayımlanan (Calcutta 1272/1856, 1864; Cawnpore 1912) ve R. R. Khawam tarafından Fransızca’ya çevrilen (Le fantastique et le quotidien, Paris 1981) eserin çeşitli baskıları yapılmıştır (Kahire 1274, 1277, 1279, 1282, 1287, 1296, 1297, 1300, 1302, 1304, 1307, 1308, 1311, 1323, 1324, 1328, 1342, 1353). Oskar Rescher de Die Geschichten und Anekdoten aus Qaljûbî’s Nawâdir und Schirwânî’s Nafhat el-Jemen adlı eserinde bu kitaptan aldığı hikâyelerin Almanca serbest bir tercümesini yapmıştır (Stuttgart 1920). 4. et-Teźkire fi’ŧ-ŧıb (el-Meśâbîĥu’s-seniyye fî ŧıbbi ħayri’l-beriyye) (Mehdî b. İbrâhim’in Muħtaśaru Kitâbi’r-raĥme fi’ŧ-ŧıb ve’l-ĥikme’si ile birlikte, Kahire 1300, 1302, 1304; Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî’nin Muħtaśaru Teźkireti’s-Süveydî’sinin kenarında, Kahire 1302, 1304, 1311; Kahire 1296, 1305). B. R. Sanguinetti, eserin ilk üç bölümünün Arapça metnini ve Fransızca tercümesini yayımlamıştır (“Quelques chapitres de medecine et de thérapeutique arabes”, JA, VI [1865],


s. 378-469; a.e., VII [1866], s. 289-328). 5. Tuħfetü’r-râġıb fî sîreti cemâǾa min (aǾyâni) ehli’l-beyti’l-eŧâǿib (Kahire 1307). Mısır’da kabirleri meşhur olan bazı Ehl-i beyt büyüklerinin biyografisini içeren eser Mehmed Zihni Efendi tarafından Buğyetü’t-tâlib adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 1332).

Kalyûbî’nin yazma halinde günümüze ulaştığı belirlenen diğer eserleri de şunlardır: Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi Ebî ŞücâǾ li’bn Ķāsım el-Ġazzî (Ebû Şücâ‘ el-İsfahânî’nin el-Muħtaśar’ına İbn Kāsım el-Gazzî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir); Ĥavâşin Ǿalâ Şerĥi’l-Ħaŧîb (Hatîb eş-Şirbînî’nin el-İķnâǾ fî ĥalli elfâżi Ebî ŞücâǾ adlı eserinin hâşiyesidir); Ĥâşiye Ǿalâ Tuĥfeti’ŧ-ŧullâb (Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Taĥrîru Tenķīĥi’l-Lübâb’ına yine kendisinin yaptığı Tuĥfetü’ŧ-ŧullâb isimli şerhin hâşiyesidir); Menâsikü’l-ĥac; el-Aĥkâmü’l-muħliśa fî ĥükmi mâǿi’l-ĥimmiśa; eŧ-Ŧarîķatü’l-vâżıĥa fî esrâri’l-fâtiĥa; el-Büdûrü’l-münevvere fî maǾrifeti’l-eĥâdîŝi’l-müştehire; Żabŧu eĥâdîŝi’l-CâmiǾi’ś-śaġīr (Evrâķ laŧîfe) (Süyûtî’nin eserindeki hadislerin tahkikine dair bir çalışmadır); MiǾrâcü’n-nebî (es-Sirâcü’l-vehhâc fî ķıśśati’l-isrâǿ ve’l-miǾrâc, Kitâbü’l-MiǾrâc veya Kitâb fi’l-isrâǿ ve’l-miǾrâc); TaǾlîķ laŧîf Ǿalâ küllin mine’l-isrâǿ ve’l-miǾrâci’l-münîf (Necmeddin Muhammed b. Ahmed el-Gaytî’nin Ķıśśatü’l-miǾrâc adlı eserinin şerhidir); Kitâbü Ĥikâyât (bazı şahsiyetlerin hayat hikâyelerinin anlatıldığı eser Kitâbü’n-Nevâdir’den farklıdır); Risâle fî maǾrifeti esmâǿi’l-bilâd ve Ǿurûđihâ ve eŧvâlihâ ve inĥirâfihâ; el-Hidâye mine’đ-đalâle fî maǾrifeti’l-vaķt ve’l-ķıble min [bi-] ġayri âle; Cedvelü esmâǿi’l-kevâkib ve meŧâliǾihâ ve ebǾâdihâ ve meķādîrihâ ve derecâtihâ; Risâle fî Ǿilmi’l-mîķāt; Risâle fi’l-evķāt ve’l-mevâsim ve’t-tevķīǾât (Kıbtî takvimi esas alınarak düzenlenmiştir); Muķaddime fi’l-fuśûli’l-erbaǾa ve evķāti’ś-śalavât ve âħiri’l-leyl ve ciheti’l-ķıble bi-ġayri âle; Muķaddime sehle fî Ǿilmi’l-vaķt ve’l-ķıble; Melâĥim (Rûmî, Kıbtî ve Arabî yılbaşının tesbitine ve mevsimlere ilişkindir); Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-Âcurrûmiyye (el-Fevâkihü’s-seniyye Ǿalâ Şerĥi’l-Âcurrûmiyye; İbn Âcurrûm’un eseri üzerine Hâlid b. Abdullah el-Ezherî’nin hazırladığı şerhin hâşiyesidir), Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-Ezheriyye (Hâlid b. Abdullah el-Ezherî’nin el-Muķaddimetü’l-Ezheriyye’sine yine kendisinin yaptığı şerhin hâşiyesidir); Risâle fî Ǿilmi’l-ĥurûf ve şerĥi’l-evfâķi’s-sebǾa (Risâle fî Ǿilmi’l-ĥarf ve’l-vefķ); Feżâǿilü Mekke ve’l-Medîne ve Beyti’l-maķdis ve şeyǿ min târîħihâ; en-Nübžetü’l-laŧîfe fî beyâni maķāśıdi’l-Ĥicâz ve meǾâlimihi’ş-şerîfe; TaǾbîri’l-menâmât; Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi Îsâġūcî (Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Îsâġūcî şerhinin hâşiyesidir); Kitâbü’l-Mücerrebât (bu eserlerin yazma nüshaları için bibliyografyadaki kataloglara bk.).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, I, 175; İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kesrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 21-22; L. Leclerc, Histoire de la médecine arabe, Paris 1876, II, 303; Pertsch, Gotha, III, 87-88; Bahâ Ahmed el-Meyhî - Muhammed el-Biblâvî, Fihristü’l-kütübi’l-ǾArabiyyeti’l-maĥfûža bi’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, Kahire 1305-1309, II, 181, 199, 205; III, 223; IV, 46; V, 30, 303, 318, 328-329, 367, 372; VI, 9-10, 40, 126, 210-211; VII/2, s. 519; Ahlwardt, Verzeichnis, V, 178-179; Serkîs, MuǾcem, II, 1525-1526; Philip K. Hitti v.dğr., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts in the Princeton University Library, Princeton 1938, s. 218, 220-221, 249, 431, 637; Brockelmann, GAL, II, 478-479; Suppl., II, 492-493; a.mlf., “al-Ķalyūbī”, EI² (İng.), IV, 515; Fihrisü’l-Ħizâneti’t-Teymûriyye, Kahire 1947, II, 189, 426; Karatay, Arapça Basmalar, s. 92; Muhammed Es‘ad Tales, el-Keşşâf Ǿan maħŧûŧâti ħazâǿini kütübi’l-evķāf, Bağdad 1372/1953, s. 217; Fuâd Seyyid, Fihrisü’l-maħŧûŧât, Kahire 1380/1961, I, 100, 245, 249, 271, 288; III, 64,109, 190; Hânbâbâ, Fihrist-i Kitâbhâ-yi Çâpî-yi ǾArabî, Tahran 1344 hş., s. 967; I. Krachkovsky, Târîħu’l-edebi’l-coġrâfiyyi’l-ǾArabî (trc. Selâhaddin Osman Hâşim), Kahire 1965, II, 730; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 150, 732; R. Mach, Catalogue of Arabic Manuscripts (Yahuda Section) in the Garrett Collection Princeton University Library, Princeton 1977, s. 38, 125, 131, 382, 431; D. A. King, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-Ǿilmiyyeti’l-maĥfûža bi-Dâri’l-kütübi’l-Mıśriyye, Kahire 1981-86, I, 61, 75, 171, 342, 401, 415, 485, 489, 576, 580; II, 285-287; Ahmed Îsâ, MuǾcemü’l-eŧıbbâǿ, Beyrut 1402/1982, s. 101-102; Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ǾArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1900-1925, Kahire 1983, s. 279; H. L. Gottschalk v.dğr., Catalogue of the Mingana Collection of Manuscripts, Zug 1985, IV, 74, 76, 181, 293-294; el-Münteħab mine’l-maħŧûŧâti’l-ǾArabiyye fi’l-Ĥaleb, Beyrut 1407/1986, s. 392; R. Mach - E. L. Ormsby, Handlist of Arabic Manuscripts, Princeton 1987, s. 358; E. Fendik, İktifâǿü’l-ķanûǾ, Kum 1409, s. 100, 156, 225, 226, 228, 385; Yûsuf Zeydân, Fihrisü maħŧûŧâti CâmiǾati’l-İskenderiyye, Kahire 1995, II, 287, 342; Cemil Akpınar v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997, I, 297-299; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, İstanbul 1999, I, 141-142; O. Rescher, “Verbesserungen und Bemerkungen zur Kalkuttaer Ausgabe von Qaljubı’s nawadir”, ZDMG, LXXIII (1919), s. 213-219.

Cengiz Kallek