KAFFÂL, Abdullah b. Ahmed
(عبد الله بن أحمد القفّال)
Ebû Bekr Abdullāh b. Ahmed b. Abdillâh el-Kaffâl el-Mervezî el-Horasânî (ö. 417/1026)
Şâfiî fakihi.
Otuz yaşlarında fıkıh tahsiline yönelmeden önce kilitçilik yaptığından “Kaffâl” lakabıyla anılmış, Muhammed b. Ali el-Kaffâl’den ayırt edilmesi için kendisine el-Kaffâl es-Sagīr denmiştir. Merv, Herat, Bîkend ve Buhara’da hadis dinledi. Ebû Zeyd Muhammed b. Ahmed el-Fâşânî el-Mervezî’den fıkıh öğrendi. Mervezî ve Halîl b. Ahmed es-Siczî’den hadis rivayet etti. Horasan’da Şâfiî mezhebinin önderliğini yaptı. Talebeleri arasında Abdurrahman b. Muhammed ed-Dâvûdî, Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr, Sincî, Merverrûzî ve Rüknülislâm el-Cüveynî gibi âlimler bulunmaktadır. Zühd ve takvâ sahibi bir âlim olduğu belirtilen Kaffâl’in görüşleri başta Horasan ulemâsının yazdıkları olmak üzere Şâfiî fıkıh kaynaklarında rivayet edilmektedir. Fıkıh kitaplarında Kaffâl mutlak olarak zikredildiğinde genellikle Abdullah b. Ahmed kastedilir. 410 (1019) yılında Gazneli Mahmud’un huzurunda önce Şâfiî mezhebine uygun âdâb ve erkânı gözeterek, ardından Ebû Hanîfe’nin savunduğu bütün ruhsatları cemederek namaz kıldığı, böylece ikisi arasında kıyas yapan sultanı Hanefî mezhebinden döndürerek Şâfiî olmasını sağladığı rivayet edilir. Şeyh Sadr İbn Abdülkuddûs, Kaffâl’in bu görüşleri için Risâle fî reddi ŧaǾni’l-Ķaffâl el-Mervezî Ǿale’l-İmâm Ebî Ĥanîfe adıyla bir eser yazmıştır. Cemâziyelâhir 417’de (Temmuz-Ağustos 1026) Merv’de (Sicistan) doksan yaşlarında vefat eden Kaffâl’in günümüzde Özbekistan sınırları içinde kalan kabri hâlâ ziyaret edilmektedir.
Eserleri. 1. el-Fetâvâ (yazma nüshaları için bk. Sezgin, I, 501). Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Süleymaniye, nr. 675, vr. 1-222b) ona nisbet edilen Fetâva’l-Ķaffâl adlı kitabın kapağında eser ve müellif ismi farklı bir hatla yazılmış olup metinde yazar ismine rastlanamamıştır. Müellif, “şeyh” diye zikrettiği hocasına hazır bulunduğu meclislerde sorulan soruları ve cevaplarını tasnife tâbi tutmaksızın yazıya geçirdiği gibi kendi görüş ve fetvalarını da aktarmıştır. 2. Şerĥu FürûǾi (Muĥammed) İbni’l-Ĥaddâd el-Mıśrî. İbnü’l-Haddâd el-Kinânî’nin el-FürûǾ adlı eserinin şerhidir. 3. Şerĥu’t-Telħîś. İbnü’l-Kās’ın Şâfiî fıkhına dair kitabının şerhidir. Kâtib Çelebi son iki eseri yanlışlıkla Muhammed b. Ali el-Kaffâl’e nisbet etmiştir (Keşfü’ž-žunûn, I, 479; II, 1257).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Âsım el-Abbâdî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye (nşr. G. Vitestam), Leiden 1964, s. 105; İbnü’s-Salâh, Ŧabaķātü’l - fuķahâǿi’ş - ŞâfiǾiyye (nşr. Muhyiddin Ali Necîb), Beyrut 1413/1992, I, 496-500, 536; Nevevî, Tehźîb, I/2, s. 282; İbn Hallikân, Vefeyât, III, 46; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 405-407; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, II, 382; III, 24-25, 30-31; Sübkî, Ŧabaķāt, V, 53-62; İsnevî, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, II, 298-299; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye, I, 182-183; Keşfü’ž-žunûn, I, 479; II, 1257; Brockelmann, GAL Suppl., I, 307; Sezgin, GAS, I, 500-501; Abbas el-Kummî, el-Künâ ve’l-elķāb, Beyrut 1403/1983, III, 78-79; M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ŧabaķātü müctehidî eş-ŞâfiǾiyye, Beyrut 1409/1988, s. 197-198.
Cengiz Kallek