KĀDİRÎ, Abdüsselâm b. Tayyib
(عبد السلام بن الطيّب القادري)
Ebû Muhammed Abdüsselâm b. et-Tayyib b. Muhammed el-Hasenî el-Kādirî el-Fâsî (ö. 1110/1698)
Ensâb âlimi, edip ve şair.
10 Ramazan 1058’de (28 Eylül 1648) Fas’ın Fas (Fez) şehrinde doğdu. Hz. Hasan ve Abdülkādir-i Geylânî neslindendir. Ataları Moğol istilâsından (656/1258) sonra Bağdat’tan Endülüs’e, X. (XVI.) yüzyılın başlarında da Fas’a göç etmişlerdir. Dedesi fakihti; kardeşi Muhammed nahiv, belâgat, fıkıh, hadis âlimi ve mutasavvıf, oğullarından Kāsım da fakih, Tayyib ise mutasavvıftı.
Abdülkādir el-Fâsî ile oğulları Muhammed ve Abdurrahman, Ebû Ali el-Yûsî, Muhammed el-Arabî el-Fiştâlî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah Ma‘n ve Muhammed b. Ali el-Filâlî’den (ed-Dilâî) Arap dili ve edebiyatı, belâgat, kıraat, tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf, aruz, mantık gibi çeşitli alanlarda ders alan Kādirî şiirde ve nesirde ileri bir düzeye ulaştı. Daha sonra kendini ensâb ilmine vererek çalışmalarını özellikle Hâşimoğulları ile onların bir kolu olan Hz. Ali evlâdı üzerinde yoğunlaştırdı.
Kādirî, hayatının sonlarına doğru zamanın Filâlî Hükümdarı Mevlây İsmâil b. Muhammed’in isteği üzerine, kendisine isyan eden oğlu Muhammed’in itaatini sağlamak için Sûsülaksâ’ya gitti. Öğrencisi olan Muhammed’in isyanının sona er-dirilmesinde önemli rol oynadı. 13 Rebîülevvel 1110’da (19 Eylül 1698) Fas’ta öldü ve üstadı Ahmed el-Yemenî’nin türbesi yanına defnedildi. Başta hocaları ve öğrencileri olmak üzere birçok kimse tarafından övülen Kādirî çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Ebû Abdullah el-Mesnâvî, Ebü’l-Abbas el-Vicârî, Muhammed b. Abdüsselâm el-Bennânî, İbn Zâkûr ve İbn Rahhâl bunlar arasında zikredilebilir. Neşrü’l-meŝânî ve el-İltiķāŧü’d-dürer müellifi tarihçi Muhammed b. Tayyib el-Kādirî onun torunudur.
Eserleri. Değişik alanlarda çalışmaları bulunan Kādirî’nin çoğu manzum olan eserleri, günümüzde Fas’ta yaşayan torunları ile akrabalarının elinde ve Fas’ın bazı kütüphanelerinde mevcuttur. Başlıca eserleri şunlardır: 1. el-Maķśadü’l-Aĥmed (fi’t-taǾrîf bi-seyyidinâ İbn ǾAbdillāh Aĥmed). Şeyhi Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah Ma‘n’ın tarikat silsilesiyle Şâzeliyye silsile ve kollarına dairdir (Rabat 1351). 2. ed-Dürrü’s-senî fî (baǾżı/źikri) men bi-Fâs min ehli’n-nesebi(‘l-beyti)’l-Ĥasenî. Fas’ta Hz. Hasan’ın soyundan gelenler ve özellikle İdrîsîler’in meşhur şahsiyetleri hakkındadır (Fas 1303, 1308). 3. el-İşrâf Ǿalâ nesebi’l-aķŧâbi’l-erbaǾati’l-eşrâf. Abdülkādir-i Geylânî, Abdüsselâm b. Meşîş, Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî ve Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî’nin tarikat silsileleriyle ilgili olan eser manzume olup ilk eserle birlikte basılmıştır (Fas 1308). 4. el-ǾArfü’l-Ǿâŧır fî-men bi-Fâs min ebnâǿi’ş-Şeyħ ǾAbdilķādir (Cezayir 1906).
Kādirî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: Nažmü Muħtaśari’s-Senûsî (fi’l-manŧıķ) (Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin eserinin manzum hale getirilmiş şekli; Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 423, 538/4), İĥkâmü’l-maǾrûf min aķkâmi’ž-žurûf (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 522/1), MaŧlaǾu(MeŧâliǾu)’l-işrâķ (fî nesebi’ş-şürefâǿi’l-vâridîn mine’l-ǾIrâķ), Esne’l-Merâķī fi’n-nesebi’l-ǾIrâķī, Mevâķıfu’t-taǾrîf li-men yünseb bi-Fâs ile’n-nesebi’ş-şerîf, Şeceretü’ş-şürefâǿi’l-Ķādiriyyîn, Nažmü ĶavâǾidi’l-iǾrâb, el-Cevâhirü’l-Manŧıķıyye, Nažmü’l-cevâhir (min nesebi Benî Ŧâhir), Tuĥfetü’n-nebîh (bi-nesebi Benî Ŧâhir ve Benî Şebîh), İġāŝetü’l-lehfân bi-esânîdi üli’l-Ǿirfân, el-Fehrese, Dîvân (müellifin eserleri ve bunların yazma nüshaları için bk. Kādirî,
el-İltiķāŧü’d-dürer, s. 275-281; Brockelmann, II, 356, 682-683; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, I-II, tür.yer.). Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Fâsî, el-Mevridü’l-henî bi-aħbâri Mevlây ǾAbdisselâm el-Ķādirî el-Ĥasenî adıyla bir eser yazmıştır (Ziriklî, IV, 6).
BİBLİYOGRAFYA:
Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, III, 86-115; a.mlf., İltiķāŧü’d-dürer (nşr. Hâşim el-Alevî el-Kāsımî), Beyrut 1403/1983, s. 275-281; Brockelmann, GAL Suppl., II, 356, 682-683; Muhammed Dâvûd, Târîħu Tıŧvân, Tıtvân 1379/1959, I/3, s. 360-361, 374-377; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), IV, 5-6; Abbas b. İbrâhim, el-İǾlâm, VIII, 478-481; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 188-190; II, 774-775; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müǿerriħi’l-Maġribi’l-aķśâ, Dârülbeyzâ 1960, I, 75, 96, ayrıca bk. tür.yer.; II, 315, 316, ayrıca bk. tür.yer.; Fevzî Abdürrezzâk, el-MaŧbûǾâtü’l-ĥaceriyye fi’l-Maġrib, Rabat 1986, s. 166; M. Lakhdar, “al-Ķādirī, al-Ĥasanī”, EI² (İng.), IV, 380.
İsmail Durmuş