JAESCHKE, Gotthard
(1894-1983)
Türkiye Cumhuriyeti tarihi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Alman tarihçisi.
8 Nisan 1894’te Silezya’nın Reichbach bölgesinde doğdu. Moravya asıllı bir aileye mensuptur. Niesky, Potsdam ve Berlin’deki orta öğreniminden sonra Freiburg / Breisgau Üniversitesi’nde hukuk ve şarkiyatçılık eğitimi gördü; 1914’te de Berlin’deki Seminar für Orientalische Sprachen’ın Türkçe bölümünü bitirdi. I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine askere gitti ve ağır şekilde yaralandı. Tedavisinin ardından Berlin’de katıldığı hukuk imtihanını kazanıp devlet hizmetine girdi. 1917’de Greifswald Üniversitesi’nde Die Entwicklung des osmanischen Verfassungsstaates von den Anfängen bis zur Gegenwart başlıklı teziyle hukuk doktoru oldu. 1924-1926 yıllarında İzmir’de, 1926-1927’de Tiflis’te konsolos yardımcılığı yaptı. Tiflis’te bulunduğu sırada Kafkasya, özellikle de Azerbaycan meselesiyle ilgilendi. 1927’de Ankara’da Alman Büyükelçiliği’ne elçilik kâtibi olarak tayin edildi; bu arada Atatürk’le tanıştı. 1931’de Berlin’e dönerek Seminar für Orientalische Sprachen’da Türkçe öğretmenliğine başladı ve Rus işgali sebebiyle enstitünün kapatıldığı 1945’e kadar bu görevini sürdürdü. Hitler Almanyası’nda 1933 yılında gerçekleştirilen üniversite tasfiyesine rağmen görevine devam etmesi ve resmî yayınlarda yazılar kaleme alması onun nasyonal sosyalist iktidarla uzlaşabildiğini göstermektedir. 1947-1959 yılları arasında Münster / Westfalen Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi sıfatıyla Türkoloji, İslâmiyat, Türk hukuku ve Türk inkılâpları konularında dersler verdi. 29 Aralık 1983’te Essen-Ketwig’de öldü.
1955’te Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Danışma Kurulu fahrî üyeliği, 1959’da Türk Tarih Kurumu şeref üyeliği pâyeleri ve 1981’de 100. Yıl Atatürk kültür ödülü verilen Jaeschke, Osmanlılar’ın son döneminden başlayarak 1960’lı yıllara kadar Türkiye’deki gelişmelere hem bizzat şahitlik yapmış hem de bunları çalışmalarının merkezine yerleştirmiştir. Büyük bir yekün tutan, çoğu makale olmak üzere kitap, yayın tanıtımı, çeviri şeklindeki eserlerinin hemen tamamı Osmanlı Devleti’nin son dönemi, I. Dünya ve Kurtuluş savaşları, Atatürk inkılâpları, Türkiye’de dinî, siyasî ve iktisadî hayat gibi konulara dairdir. Bir kısmı müstakil ciltler, bir kısmı makaleler halinde yayımlanan sekiz bölümlük Türkiye kronolojisi serisi en önemli çalışması olup modern Türkiye hakkında araştırma yapmak isteyenlerin başvurmaları gereken bir kaynak niteliğindedir.
Eserleri. 1. Die Entwicklung des osmanischen Verfassungsstaates von den Anfängen bis zur Gegenwart (Greifswald 1917; WI, V [1917], s. 5-56; genişletilmiş yeni baskı, Berlin 1917). 2. Die Türkei seit dem Weltkriege I. Geschichtskalender 1918-1928 (Erich Britsch ile birlikte, Berlin 1929; WI, X [1929], s. 1-154). 3. Die Türkei seit dem Weltkriege II. Türkischer Geschichts-kalender für 1929 mit neuem Nachtrag zu 1918-1928 (Berlin 1930; WI, XII [1930], s. 1-50). Niyazi Recep Aksu tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (I, Türk İnkılâbı Tarihi Kronolojisi 1918-1923, İstanbul 1939; II, Türk İnkılâbı Tarihi Kronolojisi 29.10.1923-1.1.1930, İstanbul 1941). 4. Die Türkei seit dem Weltkriege III. Geschichtskalender für 1930 (Berlin 1931; ayrıca makale olarak WI, XII [1931], s. 137-166). 5. Die Türkei in den Jahren 1935-1941. Geschichtskalender VI (Leipzig 1943). 6. Die Türkei in den Jahren 1942-1951. Geschichtskalender VII (Wiesbaden 1955). VI. bölümle birlikte Gülayşe Koçak tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Türkiye Kronolojisi 1938-1945, Ankara 1990). 7. Die Türkei in den Jahren 1952-1961. Geschichtskalender VIII (Wiesbaden 1965). 8. Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi: Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922) (Ankara 1970). 9. Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi II: Mudanya Mütarekesinden 1923 Sonuna Kadar (11 Ekim 1922-31 Aralık 1923) (Ankara 1973). 10. Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri (trc. A. Cemal Köprülü, Ankara 1971). Bu eserin sadece Türkçe’si neşredilmiştir. 11. Der Islam in der neuen Türkei. Eine rechtsgeschichtliche Untersuchung (Leiden 1951). Hayrullah Örs tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Yeni Türkiye’de İslâmlık, Ankara 1972). Ayrıca şu makaleleri de önemli çalışmalarındandır: “Die Türkei seit dem Weltkriege IV. Geschichtskalender für 1931-1932” (WI, XV [1933], s. 1-33); “Die Türkei in den Jahren 1933 und 1934. Geschichtskalender V” (MSOS, XXXVIII [1935], s. 105-142) (eserlerinin tam listesi için bk. Spuler, TTK Belleten, XLVIII/189-192 [1984], s. 312-318).
BİBLİYOGRAFYA:
Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, XV, 48-49; K. Kreiser, “Gotthard Jäschke (1894-1983): zur Entstehung der türkischen Zeitgeschichtsforschung”, Turkologie heute-Tradition und Perspektive: Materialien der dritten Deutschen Turkologen-Konferenz, Leipzig, 4-7 Oktober 1994 (ed. Nurettin Demir - E. Taube), Wiesbaden 1998, s. 185-194; B. Spuler, “Zum Geleit”, WI, XV (1974), s. 1-4; a.mlf., “Schriftenverzeichnis Gotthard Jäschke”, a.e., XV (1974), s. 5-25; a.mlf., “Gotthard Jäschke (1894-1983). Zum Gedenken”, a.e., XXIII-XXIV (1984), s. 498; a.mlf., “Gotthard Jäschke” (trc. Mihin Lugal), TTK Belleten, XLVIII/189-192 (1984), s. 309-338; W. Schwartz, “Ergänzung zum Schriftenverzichnis Gotthard Jäschke seit 1973”, WI, XXIII-XXIV (1984), s. 499-502; Cemil Koçak, “Gotthard Jaeschke”, TT, I (1984), s. 234-236; “Kayıplar: Prof.Dr. Gotthard Jäschke”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, II/4, Ankara 1985, s. 257-275.
Hilal Görgün