İSRÂFİL
(إسرافيل)
Dört büyük melekten biri olup kıyamet gününde sûra üflemekle görevlidir.
Kaynaklarda kelimenin menşeine dair kesin bilgi bulunmamakla birlikte İbrânîce’den Arapça’ya girdiği kabul edilir. Kur’ân-ı Kerîm’de bu meleğin adı geçmemekte, ancak yapacağı görevden söz edilmektedir. İsrâfîl’in “Allah’ın kulu” (abdullah) veya “rahmânın kulu” (abdurrahman) mânalarına geldiğini bildiren bazı rivayetler bulunmaktadır (Buhârî, “Tefsîr”, 2/6; krş. Süyûtî, el-Ĥabâǿik fî aħbâri’l-melâǿik, s. 33). Bundan hareketle İsrâfil’in İbrânîce’de “kul” anlamındaki isrâf (serâf) ile “tanrı” anlamındaki îl (el) kelimelerinden oluşan bir isim olabileceği düşünülmüştür (Tâcü’l-Ǿarûs, “srf” md.; Kāmus Tercümesi, III, 615; Lane, Lexicon, IV, 1350). Özellikle Sâmî diller arasındaki geçişler esnasında kelimelerde meydana gelen değişmelere dikkat çeken Batılı araştırmacılar, İsrâfil’in Eski Ahid’de bir melek grubunu ifade etmek üzere kullanılan serâfîm kelimesinden türetildiği kanaatindedir (İA, V/2, s. 1127; EI² [İng.], IV, 211). Dinler tarihiyle ilgili etimolojik sözlüklerde Asurca’da šarâpu, Ârâmîce’de sref kelimeleriyle karşılandığı kaydedilen serâfîm lafzının İbrânîce’de “yok etmek,
yakıp yıkmak, tasfiye etmek” gibi mânalar taşıyan bir kökle bağlantılı olan serâf kelimesinin çoğulu olduğu kaydedilir (Brown, s. 976). Eski Ahid’de yer alan bazı bilgilerle (İşaya, 6/2-7) İsrâfil’in, Hz. Peygamber’e nübüvvetinin ilk yıllarında Cebrâil’den önce refakat edip bir bakıma onu vahye muhatap olmaya hazır hale getirdiğini bildiren rivayet (Süyûtî, el-İtķān, I, 129; a.mlf., el-Ĥabâǿik fî aħbâri’l-melâǿik, s. 36) arasında benzerlik bulunduğu da ileri sürülmüştür (İA, V/2, s. 1128; EI² [İng.], IV, 211).
Kıyametin kopmasından bahseden âyetler, evrende büyük bir kozmik değişime sebep olacak bu hadisenin sûra ilk üflenilmesiyle başlayacağını, ikinci üflenişle de herkesin diriltilip mahşere gitmeye hazır duruma getirileceğini ifade eder (en-Neml 27/87; ez-Zümer 39/68). Bu tür beyanlarda yer alan “üfleme” görevini ifa edecek ve insanları hesap meydanına çağıracak olan meleğin (Kāf 50/41; el-Kamer 54/6-8) İsrâfil olduğu hususunda İslâm âlimleri görüş birliği içindedir (İbn Kesîr, III, 276-278; V, 166, 309, 488-489; VII, 106-108, 388, 451; VIII, 238-239, 328). Bundan dolayı Kur’ân-ı Kerîm’de “sûr” ve “nâkūr”dan bahsedilen her âyette zımnen bunları üflemekle görevli olan İsrâfil’den de söz edildiği söylenebilir.
Hadislerde adı açıkça zikredilen İsrâfil (Müslim, “Śalâtü’l-müsâfirîn”, 200; İbn Mâce, “İķāme”, 180; Tirmizî, “DaǾavât”, 31; Nesâî, “Sehiv”, 88, “Ķıyâmü’l-leyl”, 12, “İstiǾâźe”, 56) kıyamet gününde yapacağı görev açısından tanımlanarak “melekü’s-sûr” (Süyûtî, el-Ĥabâǿik fî aħbâri’l-melâǿik, s. 33-35), “sâhibü’s-sûr” (İbn Mâce, “Zühd”, 33; Ebû Dâvûd, “Ĥurûf”, 1) ve “sâhibü’l-karn” (Tirmizî, “Ķıyâmet”, 8, “Tefsîr”, 39/7) diye nitelendirilmiştir. Bu rivayetlere göre İsrâfil, Allah’ın “üfle!” emrini beklemektedir (Müsned, III, 73). Görevini yaparken sağında Cebrâil, solunda da Mîkâil bulunacaktır (Ebû Dâvûd, “Ĥurûf”, 1; Süyûtî, a.g.e., s. 33). Bazı hadis şerhlerinde yer alan bilgilere göre İsrâfil’in levh-i mahfûzla ilgili görevleri de bulunmaktadır (Mahmûd Muhammed es-Sübkî, V, 178). Hz. İbrâhim’i ziyaret edip bir çocuğunun olacağını müjdeleyen (ez-Zâriyât 51/24-30), Lût peygambere insan sûretinde görünüp kavminin cezalandırılacağını bildiren (Hûd 11/69-82) melek grubu içinde İsrâfil’in de yer aldığı (Elmalılı, IV, 2800; VI, 4536; VIII, 5326), ayrıca onun arşı taşıyan meleklerden biri olduğu da kaydedilmektedir (Süyûtî, el-Ĥabâǿik fî aħbâri’l-melâǿik, s. 34).
BİBLİYOGRAFYA:
Tâcü’l-Ǿarûs, “srf” md.; Kāmus Tercümesi, III, 615; Lane, Lexicon, IV, 1350; F. Brown, A Hebrew and English Lexicon of Old Testament, Oxford 1951, s. 976; Müsned, I, 147; II, 192; III, 73; VI, 61, 156; Dârimî, “Śalât”, 84; Buhârî, “Tefsîr”, 2/6, “Enbiyâǿ”, 35; Müslim, “Feżâǿil”, 159, “Śalâtü’l-müsâfirîn”, 200; İbn Mâce, “Zühd”, 33, “İķāme”, 180; Ebû Dâvûd, “Ĥurûf”, 1; Tirmizî, “Ķıyâmet”, 8, “Tefsîr”, 39/7, “DaǾavât”, 31; Nesâî, “Sehiv”, 88, “Ķıyâmü’l-leyl”, 12, “İstiǾâźe”, 56; Fahreddin er-Râzî, el-Meŧâlibü’l-Ǿâliye mine’l-Ǿilmi’l-ilâhî (nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkā), Beyrut 1407/1987, VI, 399-400; Nevevî, Şerĥu Müslim, VI, 56-57; Zekeriyyâ b. Muhammed el-Kazvînî, ǾAcâǿibü’l-maħlûķāt, Beyrut, ts. (Dârü’ş-şarki’l-Arabî), s. 57; İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Ķurǿân, III, 276-278; V, 166, 309, 488-489; VII, 106-108, 388, 451; VIII, 238-239, 328; Süyûtî, el-İtķān, I, 129-130; a.mlf., el-Ĥabâǿik fî aħbâri’l-melâǿik (nşr. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Beyrut 1405/1985, s. 31-37; Mahmûd Muhammed es-Sübkî, el-Menhelü’l-Ǿaźbü’l-mevrûd, Kahire 1394/1974, V, 178; Elmalılı, Hak Dini, I, 307; IV, 2800; V, 3707-3708; VI, 4523-4527, 4536; VII, 4640; VIII, 5326; M. Eliade, Histoire des croyances et des idées religieuses, Paris 1978, II, 163-166; “Testament d’Abraham”, La Bible écrits intertestamentaires (ed. Francis Schmidt), Paris 1987, s. 1678; Lütfullah Cebeci, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Melekler, Kayseri 1989, s. 79-80; a.mlf., Kur’ân’a Göre Melek, Cin, Şeytan, İstanbul 1998, s. 114-118; Ali Erbaş, Melekler Âlemi, İstanbul 1998, s. 267-269; A. J. Wensinck, “İsrâfil”, İA, V/2, s. 1127-1128; a.mlf., “Isrāfīl”, EI² (İng.), IV, 211.
Lütfullah Cebeci