İSKÂFÎ, Ebû İshak

(أبو إسحاق الإسكافي)

Ebû İshâk Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm el-Kâtib el-Karârîtî el-İskâfî (ö. 357/967)

Abbâsî veziri.

Nehrevan’a bağlı İskâf’ta dünyaya geldi. Yetmiş altı yaşlarında vefat ettiğine dair rivayetler dikkate alınarak 281 (894) yılı civarında doğduğu kabul edilebilir. İskâfî nisbesiyle tanınan diğer şahsiyetlerden ayırt edilmek için Karârîtî diye anılır. İskâfî, Abbâsî Devleti’nde hâciblik, şahnelik, muhtesiblik gibi görevler üstlenmiş olan Muhammed b. Yâkūt’un kâtipliğine tayin edildi (320/932). İbn Yâkūt bir süre sonra yetkilerini ona devretti. 321 (933) yılında İbn Yâkūt ile Ahvaz’a giden askerler arasında bulunan İskâfî’nin o zamana kadar görülmemiş bir şekilde halkın mallarını müsâdere etmesi, kapalı dükkânları açtırarak ticaret mallarına el koyması (İbn Miskeveyh, I, 255; İbnü’l-Esîr, VIII, 249) halifeyi rahatsız etti. Bunun üzerine İbn Yâkūt ve kardeşiyle birlikte yakalanıp göz altına alındı (6 Cemâziyelevvel 323 / 13 Nisan 935), evi yağmalanarak paralarına el konuldu. Ancak Bağdat’taki karışıklıklardan istifade eden İskâfî aynı yılın zilhicce (kasım) ayında hapisten kurtuldu.

Müttakī-Lillâh halife olunca (940) Vezir Ebû Abdullah el-Berîdî’yi azletti. Bunu fırsat bilen İskâfî, Berîdîler’in Bağdat’ı terketmesinin ardından idareye hâkim olan Deylemliler’in lideri Kür Tegin’e vezirliğe talip olduğunu bildirdi ve Kür Tegin’in baskısıyla vezâret makamına getirildi (12 Şevval 329 / 10 Temmuz 941), Kür Tegin de başkumandanlığa tayin edildi. Fakat askerlerin desteğini kazanamayınca otuz dokuz gün sonra görevinden uzaklaştırıldı ve Kür Tegin tarafından tutuklandı. Onun, aynı yıl Halife Müttakī-Lillâh’ın Türk askerleriyle birlikte Berîdîler’e karşı düzenlediği seferde yer alması hapiste fazla kalmadığını göstermektedir. İbn Râiķ emîrü’l-ümerâlığa tayin edilince bir süre onun kâtipliğini yapan İskâfî, yeniden vezir olan Abdullah el-Berîdî’nin azledilmesi üzerine ikinci defa vezâret makamına getirildi (8 Cemâziyelevvel 330 / 29 Ocak 942). Ancak kısa bir müddet sonra Berîdîler’in Bağdat’ı istilâ etmesiyle kaçıp gizlenmek zorunda kaldı ve Berîdîler’in Bağdat’ı terketmesinin ardından tekrar vezirliğe getirildi (18 Şevval 330 / 6 Temmuz 942). Sekiz ay sonra Hamdânîler’den Nâsırüddevle’nin baskısı ile halife tarafından görevden alınarak tutuklandı ve malları müsâdere edildi. Daha sonra Bağdat’ı terkederek Dımaşk’a yerleşti. Bir süre Hamdânîler’den Seyfüddevle’nin kâtipliğini yaptı. Büveyhî vezirlerinden Ebû Muhammed el-Mühellebî döneminde (950-963) Bağdat’a geri döndü, fakat bir görev almayıp vezir tarafından düzenlenen ilmî ve edebî toplantılara katılmakla yetindi. 348’de (959) Mısır’a giden İskâfî buradan Mekke’ye geçerek hac farîzasını yerine getirdi. Muharrem 357’de (Aralık 967) Bağdat’ta vefat etti.

Müttakī-Lillâh döneminin önemli devlet adamlarından olan İskâfî’nin halife nezdinde büyük itibarı vardı. Bağdat’ta kaldığı zamanlar daima etkin rol oynar ve bazan resmî görevi olmadığı halde hadiselere yön verirdi. İskâfî zulüm ve despotluğuyla tanınmıştır; mal edinme hırsı, görevden alındığı sıralarda mallarının müsâdere edilmesine sebep olmuştur. Ahfeş el-Asgar ve diğerlerinden hadis rivayet etmiş, Muhammed b. Ahmed el-Müfîd ve Ebü’l-Hasan el-Cerrâhî de kendisinden rivayette bulunmuştur.

BİBLİYOGRAFYA:

Ebû Bekir es-Sûlî, Aħbârü’r-Râżî-Billâh ve’l-Müttaķī-Lillâh (nşr. J. H. Dunne), Beyrut 1403/1983, s. 31, 64-65, 69, 101, 204-205, 222-223, 228, 230, 244-257; Mes‘ûdî, Mürûcü’ź-źeheb (Abdülhamîd), IV, 340; İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem, I, 255, 318-319; II, 18-19, 22-23, 25, 38, 41, 48; Hatîb, Târîħu Baġdâd, VI, 51; Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedânî, Tekmiletü Târîħi’ŧ-Ŧaberî (Taberî, Târîħ [Ebü’l-Faz], XI içinde), s. 323, 329, 335-336, 365, 387; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 318; VII, 9; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân (Cündî), I, 215; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 249, 305, 375, 379, 384, 397, 404, 406, 468; İbnü’t-Tıktakā, el-Faħrî, s. 285; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 105, 107; XVI, 111-112; Safedî, el-Vâfî, II, 41; Tevfîk Sultân el-Yûzbekî, el-Vezâre: Neşǿetühâ ve teŧavvürühâ fi’d-devleti’l-ǾAbbâsiyye, Bağdad 1390/1970, s. 199-201, 215-216; Kitâbü’l-ǾUyûn ve’l-ĥadâǿiķ fî aħbâri’l-ĥaķāǿiķ (nşr. Ömer es-Saîdî), Dımaşk 1972, IV/1, s. 256, 265, 267; IV/2, s. 360-361, 363; ayrıca bk. İndeks; Şâkir Mustafa, MevsûǾatü düveli’l-Ǿâlemi’l-İslâmî ve ricâlihâ, Beyrut 1993, I, 360; K. V. Zetterstéen, “İskâfî”, İA, V/2, s. 1078; D. Sourdel, “al-Iskāfī”, EI² (İng.), IV, 127.

Mustafa Sabri Küçükaşcı