İMAM ŞAH
(إمام شاه)
İmâmüddîn Abdürrahîm b. Hasen b. Sadriddîn (ö. 919/1513)
Nizârî İsmâiliyye’nin İmamşâhîler fırkasının pîri.
Hindistan’daki Nizârî Hocalar üzerinde son derece etkili olan İsmâilî dâîsi Pîr Sadreddin’in torunu, Pîr Hasan Kebîrüddin’in oğludur. Kendisi genç yaşta iken babasının ölümü üzerine onun yerine Hocalar’ın pîri olan ağabeyi Tâceddin’in bu görevine karşı çıkınca Sind Hoca cemaatinin de mânevî baskısı sonucu İran’a gitmek zorunda kaldı. İran’da otuz birinci Nizârî imamı Muhammed b. İslâm Şah ile görüşerek ondan Sind’deki Hoca cemaatine pîr olarak tayin edilmesini istedi. Bu isteği kabul edilmeyince Gucerât’a döndü. Burada mahallî Hindûlar’ın ihtidâ edip İsmâiliyye’ye katılmasını sağlama konusunda büyük başarılar gösterdi. Rivayete göre Gucerât Sultanı Mahmud Şah onun vasıtasıyla İsmâiliyye’ye intisap etmiştir. İmam Şah, oğlu Nûr (Nâr) Muhammed Şah’ı sultanın büyük kızı ile evlendirerek Gucerât’taki durumunu sağlamlaştırdı. Mensupları tarafından velî sayılan, fakat Nizârî toplumunda Hz. Ali neslinden olmayıp sadece unvan olarak seyyid kabul edilen İmam Şah, bazı konularda onlardan
ayrılıp İmamşâhîler veya Hindistan’da bilindiği üzere Satpantis (gerçek yolun takipçileri) adıyla yeni bir fırka kurdu. Bundan dolayı İslâm Şah’ın oğlu Abdüsselâm tarafından İsmâiliyye’den çıkarıldı. Ayrıca Kebîrüddin Hasan ailesinde ortaya çıkan karışıklıklar yüzünden İsmâilî imâmetince Tâceddin’den sonra yeni bir pîr tayin edilmedi. İmam Şah, 919 (1513) yılında Ahmedâbâd yakınlarında kurduğu Pîrâne kasabasında öldü ve orada defnedildi. İmamşâhîler fırkası oğlu Nûr Muhammed Şah tarafından sürdürüldü.
Eserleri. İmam Şah’ın Hint-İsmâilî kültürü konularını içeren ve Gucerâtî dilinde yazılan on beş eserinden bir kısmı şunlardır: 1. Bai Budhai. Kız kardeşi Budhai ile dinî ve teosofik konular üzerinde konuşmasını ihtiva eden yetmiş bir kısa şiirden meydana gelmiştir. 2. To Munivar Bhai (Muman Chitveni). Manzum bir eser olup mistik kozmogoniyle ilgili 552 rubâîyi içerir. 3. Jannatpuri (Cennet kasabası). İmam Şah’ın mânevî olarak cenneti ziyaret edişini ele alan ve 153 rubâîden oluşan eser özet halinde yayımlanmıştır (Collectanea, Cairo 1948, I, 122-137). 4. Satveni (Gerçek sözler). Çeşitli dinî konularla ilgili yirmi iki şiir ihtiva etmektedir. 5. Jhankâr (Cenk). Kıyamete dair meseleleri içeren 486 beyitten ibarettir. 6. Man Sanjamni (Akıl için öğütler). Şeriatın tarifleri, pîr ve mürid arasındaki ilişkileri konu alan 332 beyitlik bir manzumedir (diğer eserleri için bk. Ivanow, Ismaili Literature, s. 179-181).
BİBLİYOGRAFYA:
W. Ivanow, Ismaili Literature, Tahran 1963, s. 179-181; a.mlf., “The Sect of Imām Shāh Gujarat”, Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, XII, Bombay 1936, s. 19-70; S. C. Misra, Muslim Communities in Gujarat, Bombay 1964, s. 54; J. N. Hollister, The Shi‘a of India, New Delhi 1979, s. 358-359; F. Daftary, The Ismāīlīs: Their History and Doctrines, Cambridge 1992, s. 436, 480-481, 484; A. A. A. Fyzee, “Imām Ѕћāh”, EI² (İng.), III, 1163.
Mustafa Öz