İBNÜ’s-SEMMÂK, Ebû Amr

(أبو عمرو ابن السمّاك)

Ebû Amr Osmân b. Ahmed b. Abdillâh ed-Dekkāk el-Bağdâdî (ö. 344/955)

Muhaddis.

260 (873) yılı civarında doğduğu tahmin edilmekte, el-Bâzü’l-eşheb lakabıyla anılmaktadır. Hanbel b. İshak, Ebû İshak el-Harbî, Ebû Kılâbe er-Rekāşî, İbnü’l-Münâdî gibi hocalardan hadis dinledi; Cehdamî ve Muhammed b. Ahmed el-Berrâ’dan kıraat öğrendi. Dârekutnî, İbn Şâhin, Hattâbî, Ebû Abdullah İbn Mende, Hâkim en-Nîsâbûrî, Şeyh Müfîd ve İbn Şâzân el-Bağdâdî gibi âlimler de onun talebesi oldular. Bağdat’ta yaşadığı anlaşılan İbnü’s-Semmâk, kendi eserlerini ve kütüphanesindeki kitapların çoğunu bizzat istinsah etti. Âlî, nâzil, sağlam ve zayıf ayırımı yapmadan elde ettiği rivayetleri toplamak suretiyle hacimli eserler meydana getiren İbnü’s-Semmâk seçici davranmadığı için eleştirilmiştir. Dârekutnî ve Hatîb el-Bağdâdî gibi âlimler onu “sika” ve “sadûk” terimleriyle değerlendirirken (Hatîb, XI, 303) Zehebî kendisini güvenilir bulmakla beraber bazı rivayetlerinin tenkit edildiğini söylemektedir (Mîzânü’l-iǾtidâl, III, 31). İbn Hacer ise Buhârî’den yaklaşık bir asır sonra vefat etmesine rağmen onun bazı şeyhlerine ulaşıp âlî isnadlar elde ettiğini belirtmektedir (Lisânü’l-Mîzân, IV, 131). İbnü’s-Semmâk 26 Rebîülevvel 344’te (20 Temmuz 955) Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüddeyr Kabristanı’nda defnedildi.

Eserleri. 1. Ĥadîŝ. Talebelerinden İbn Şâzân el-Bağdâdî’nin rivayet ettiği ve birkaç cüzden oluştuğu ifade edilen risâlenin (Kettânî, s. 146) bazı kısımları Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Elbânî, s. 58). 2. Cüzǿ fîhi ĥadîŝü münker ve nekîr ve hadîŝü Züreyb vaśiyyi ǾÎsâ Ǿaleyhi’s-selâm ve ġayru źâlik (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 86, vr. 202-207). 3. el-Fevâǿidü’l-münteķāt. Bazı kısımları Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunan eserde müellifin, hocası Hanbel b. İshak’ın cüzünden seçtiği hadisler de yer almaktadır (a.g.e., s. 59). 4. Vefeyâtü şüyûħih (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 106). 5. el-Emâlî (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 89/7, vr. 99-190). 6. Feżâǿilü Ehli’l-beyt. Eserden Hz. Ali ile ilgili olan bazı rivayetler İbn Şehrâşûb’un Menâķıbü âli Ebî Ŧâlib adlı kitabında nakledilmiştir (II, 88, 136, 186, 282, 337).

BİBLİYOGRAFYA:

Hatîb, Târîħu Baġdâd, XI, 302-303; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 290; İbn Şehrâşûb, Menâķıbü âli Ebî Ŧâlib, Beyrut 1405/1985, II, 88, 136, 186, 282, 337; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 378; Zehebî, el-Muġnî, II, 424; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 444-445; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 865; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, III, 31; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 922; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 501; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, IV, 131-132; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 58-59; Sezgin, GAS (Ar.), I, 369-370; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 61, 146, 151, 178, 429; “İbn Semmâk”, DMBİ, III, 705-706.

Nuri Topaloğlu