İBNÜ’s-SEMH
(ابن السمح)
Ebü’l-Kāsım Asbağ b. Muhammed b. es-Semh el-Gırnâtî (ö. 426/1035)
Matematik ve astronomi âlimi.
Kültürlü bir ailenin çocuğu olarak Kurtuba’da (Cordoba) doğdu. Öğrencisi Ebû Mervân Süleyman b. Muhammed en-Nâşî, onun güneş yılı hesabıyla elli altı yıl yaşadığını ve 18 Receb 426’da (29 Mayıs 1035) vefat ettiğini söylediğine göre (Sâid el-Endelüsî, s. 170) 368 (979) yılında doğmuş olması gerekir. Küçük yaştan itibaren aklî ilimlere merak duyan İbnü’s-Semh, döneminde Endülüs’ün en meşhur matematikçisi olan Mesleme b. Ahmed el-Mecrîtî’den matematik ve astronomi okudu; ayrıca tıp alanında da bilgi sahibiydi. V. (XI.) yüzyılın başlarında Hakem el-Muntasır döneminde çıkan siyasî karışıklıklar sebebiyle Kurtuba’dan ayrılarak Gırnata’ya (Granada) yerleşti ve huzurlu bir hayattan sonra burada öldü.
Eserleri. 1. el-ǾAmel bi’l-usŧurlâb. Mercé Villadrich Grau tarafından incelenip İspanyolca’ya tercüme edilmiştir (Barcelona 1986). 2. el-Kâfî fi’l-ĥisâbi’l-hevâǿî (Risâle kâfiye fi’l-ĥisâbi’l-hevâǿî). On bölümden meydana gelen eser zihinden hesap yapma usulleri üzerine yazılmıştır (Sezgin, V, 356). 3. Kitâbü Ŝimâri’l-Ǿaded. Sayı sistemlerinin pratik hayatta sağladığı yararları konu alan eser Kitâbü’l-MuǾâmelât adıyla da anılır (a.g.e., V, 356). 4. Zîc Ǿalâ meźhebi’s-Sindhind. Sindhind (Siddhânta) yöntemiyle düzenlenen astronomi tablolarını konu edinen eser iki bölümden oluşmaktadır; ilk bölümü cetvellere, ikinci bölümü ise bunların izahına ayrılmıştır. İbnü’z-Zerkâle’nin el-ǾAmel bi’ś-śaĥîfe adlı çalışmasının 64 ve 65. bablarının bu kitaptan alındığı sanılmaktadır (EI² [İng.], III, 928). 5. Kitâbü’t-TaǾrîf bi-śûreti śanǾati’l-usŧurlâb. 6. Kitâb fi’l-hendese. 7. Kitâbü ŦabîǾati’l-Ǿaded. 8. Kitâbü’l-Medħal ile’l-hendese. Öklid’in Elementler’inin tefsiri mahiyetindedir. Bunlardan başka yıldızların zenit noktalarının hesaplanmasına dair bir kitabın 416 (1025) yılında Eski İspanyolca’ya yapılan bir tercümesi bulunmakta ve bunun aslının İbnü’s-Semh’e ait olduğu kabul edilmektedir (Sezgin, VI, 249).
BİBLİYOGRAFYA:
Sâid el-Endelüsî, Ŧabaķātü’l-ümem, Beyrut 1985, s. 169-170; İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî), Kahire 1375/1955, I, 207; İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 483-484; Keşfü’ž-žunûn, II, 1377; Suter, Die Mathematiker, s. 85; Brockelmann, GAL, I, 623; Suppl., I, 861; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 224; E. S. Kennedy, Islamic Astronomical Tables, Philadelphia 1956, s. 126; Sarton, Introduction, I, 715; Sezgin, GAS, V, 356; VI, 249; D. Pingree, “Ibn al-Samĥ”, EI² (İng.), III, 928-929; Rızâ Enzâbî Nijâd, “İbn Semĥ”, DMBİ, III, 707-708; Muhammed es-Süveysî, “İbnü’s-Semĥ”, MevsûǾatü’l-ĥađâreti’l-İslâmiyye, Amman 1993, s. 269-270.
Sadettin Ökten