İBNÜ’s-SAGĪR

(ابن الصغير)

(ö. 290/903’ten sonra)

Rüstemîler devri tarihçisi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Aħbârü’l-eǿimmeti’r-Rüstemiyyîn adlı eserini yazdığı 290 (903) yılında çeyrek asır önce Rüstemîler’in merkezi Tâhert’e yerleştiği tahmin edilmektedir. Eserde, Rüstemîler’den İmam Ebü’l-Yakzân döneminin (874-894) bir kısmını idrak ettiğini ve meclisinde bulunduğunu söylemesi onun Tâhert’e başka bir yerden gelmiş olması ihtimalini güçlendirmektedir. Kûfe, Basra ve diğer şehirlerden Tâhert’e gelip yerleşenlerin çokluğundan bahsetmesi ve Tâhert’in yerlileri olan İbâzî Hâricîleri’yle ilişkilerinden söz ederken onlardan biri olmadığını belirten ifadeler kullanması da bu görüşü desteklemektedir. İbnü’s-Sagīr’in Mâlikî veya mutedil bir Şiî olduğu rivayet edilmekle birlikte Şîa’ya mensup olma ihtimali daha kuvvetlidir. Kitabında İbâzî karşıtı bazı ifadeler yer alsa da İbâzîler’e karşı düşmanca bir tavır takınmamıştır. Hakkında araştırma yapanlar, onun aktardığı haberlerin doğruluğuna önem veren ve olayları objektif bir şekilde değerlendiren tenkitçi zihniyete sahip bir tarihçi olduğu konusunda birleşirler.

Aħbârü’l-eǿimmeti’r-Rüstemiyyîn, Tâhert Rüstemîleri’ne dair Hâricîler’den Ebû Zekeriyyâ el-Vercelânî’nin es-Sîre ve aħbârü’l-eǿimme (Kitâbü Siyeri’l-eǿimme ve aħbârihim, Târîħu Ebî Zekeriyyâ) adlı eserinden sonra en önemli kaynaktır. İbnü’s-Sagīr, Rüstemîler’in İbâzıyye kolunun ikinci imamı Abdülvehhâb b. Abdurrahman’dan (787-823) altıncı imam Ebû Hâtim Yûsuf b. Muhammed’e (894-895, 899-907) kadar geçen dönemi çok geniş bir şekilde anlatmıştır. Kitap, Ebû Hâtim Yûsuf devri olayları tamamlanmadan sona ermektedir. Müellif eserinde sadece Tâhert tarihini ele almış, şehrin civarında cereyan eden hadiselere neredeyse hiç yer vermemiştir, anlattığı olayların tarihini de nâdiren kaydetmiştir. Fâtımîler adına faaliyette bulunan İsmâilî dâîsi Ebû Abdullah eş-Şiî’nin 296’da (909) Kuzey Afrika’da yaptığı tahribattan söz etmemesi müellifin bu tarihten önce öldüğünü göstermektedir. İbnü’s-Sagīr, Rüstemîler’in kuruluşundan kendisinin Tâhert’e gelişine kadar olan dönemle ilgili kısmı İbâzîler’den dinlediklerine, bundan sonraki bölümü ise kendi gözlemlerine dayanarak anlatmıştır. Eser Ebû Zekeriyyâ el-Vercelânî, Ebü’l-Kāsım İbrâhim el-Berrâdî ve Ebü’l-Abbas eş-Şemmâhî tarafından kaynak olarak kullanılmıştır.

Aħbârü’l-eǿimmeti’r-Rüstemiyyîn, Aussi de Calassanti Motylinski tarafından yapılan Fransızca tercümesiyle birlikte (Chronique d’Ibn Ŝagħīr sur les imams rostemides de Tahert) Źikru baǾżi’l-aħbâr fi’l-eǿimmeti’r-Rüstemiyyîn menķūl min İbni’ś-Śaġīr adıyla neşredilmiş (Actes du XIVe congrès international des orientalistes, Alger 1905 içinde, Paris 1908, s. 3-132), bu neşirde yer alan Arapça metin daha sonra Mecelletü’l-ǾUlûmi’l-insâniyye’de yeniden yayımlanmıştır (“Les cahiers de Tunisie: Revue des sciences humaines faculté de letters de Tunisie”, XXIII/91-92 [Tunus 1975], s. 315-368). Eseri Muhammed Nâsır ve İbrâhim Behhâz da neşretmiştir (Beyrut 1406/1986).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’s-Sagīr, Aħbârü’l-eǿimmeti’r-Rüstemiyyîn (nşr. Muhammed Nâsır - İbrâhim Behhâz), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, s. 5-27; Muhammed Mübârek el-Mîlî, Târîħu’l-Cezâǿiri’l-ķadîm ve’l-ĥadîŝ, Cezayir 1350, II, 69; Mahmûd İsmâil, el-Havâric fi’l-Maġribi’l-İslâmî, Beyrut 1976, s. 9; Ch. A. Julien, Histoire de l’Afrique du nord: Tunisie-Algérie-Maroc, Paris 1980, II, 34-38; T. Lewicki, “Les historiens, biographes et traditionnistes ibadites-wahbites de l’Afrique du nord du VIIIe au XVIe siècle”, FO, III (1961-62), s. 105-106; a.mlf., “Ibn al-Śaҗћīr”, EI² (İng.), III, 924; Vedâd el-Kādî, “İbnü’ś-Śaġīr: Müverriħu’d-devleti’r-Rüstemiyye”, Mecelletü’l-Asâle, sy. 45, Kostantîne 1387/1977, s. 40 vd.

Sabri Hizmetli