İBNÜ’ş-ŞA“ÂR

(ابن الشعّار)

Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn el-Mübârek b. Ebî Bekr Ahmed b. Hamdân el-Mevsılî (ö. 654/1256)

Edip ve tarihçi.

595 (1199) yılında Musul’da doğdu. Deve vb. hayvanlar için kıldan (şa‘r) palan, semer gibi gereçlerin yapımı işiyle uğraştığı için İbnü’ş-Şa“âr lakabıyla tanındı. Daha sonra İbnü’d-Dübeysî, Ebû Muhammed İbnü’l-Cevzî ve İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî’den ders alarak kendini yetiştirdi. Ebü’r-Rebî‘ Süleyman b. Muzaffer el-Erbilî’den hat öğrendi ve kitap istinsah ederek geçimini sağlamaya çalıştı. Ebû İshak İbrâhim b. Muzaffer’in vaazlarına devam ettiği 620 (1223) yılı dolaylarında


kardeşi onu yakın dostu olan Yâkūt el-Hamevî ile tanıştırdı. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr ile de bu yıllarda görüştü. İbnü’ş-Şa“âr, Musul’da ortaya çıkan kıtlık sebebiyle 622 (1225) yılında Tikrit’e gitti, oradan Bağdat’a geçti. Bir yıl sonra Musul’a döndüyse de şehirde fazla kalmayıp tekrar Bağdat’a gitti. 628’de (1231) Erbil’de İbnü’l-Müstevfî ile tanıştı; Erbil’de kaldığı altı yıl boyunca onun edebî sohbetlerine devam etti. 634’te (1236) gittiği Halep’te İbnü’l-Adîm, el-Melikü’l-Fâiz, el-Melikü’n-Nâsır, Vezir Ali b. Yûsuf el-Kıftî ve İbrâhim b. Yûsuf el-Kıftî gibi devlet ve ilim adamlarıyla görüşme imkânı buldu. İbn Hallikân ile de burada tanıştı. 639 (1241) yılında Musul, Bağdat ve Dımaşk’ta bulunduktan sonra Halep’e yerleşti. 7 Cemâziyelâhir 654 (2 Temmuz 1256) tarihinde Halep’te vefat etti. Şiir toplamaya meraklı olan ve küçük yaştan itibaren seyahatlerinde dahi şiir toplayan İbnü’ş-Şa“âr’ın kendisi de şairdi; ancak çok az sayıda şiiri günümüze ulaşmıştır.

Eserleri. 1. ǾUķūdü’l-cümân fî şuǾarâǿi hâźe’z-zamân. Müellifin Ķalâǿidü’l-cümân fî ferâǿidi şuǾarâǿi hâźe’z-zamân adını verdiği eser ǾUķūdü’l-cümân, MuǾcemü İbni’ş-ŞaǾǾâr ve ŞuǾarâǿü’z-zamân adlarıyla da anılmaktadır. ǾUķūdü’l-cümân, 600 (1203) yılından müellifin dönemine kadar 1000’den fazla şairin, şiir söyleyen birçok devlet adamı ile âlimin biyografileriyle şiir ve nesirlerinden örnekler ihtiva etmektedir. İslâm dünyasının Endülüs gibi uzak bölgelerinde yaşayan şairlere, bu arada yahudi ve hıristiyan şairlerine de eserde yer verilmiştir. Kitabın daha çok müellifin müşahedelerine ve görüştüğü kimselerden duyduklarına dayanması onun değerini arttırmaktadır. ǾUķūdü’l-cümân İbn Hallikân, İbn Saîd el-Mağribî, Zehebî, İbnü’l-Fuvatî ve İbnü’s-Sâbûnî gibi âlimlerin temel kaynakları arasındadır. Aslı on cilt olan eserin II ve VIII. ciltleri dışındakilerin tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Esad Efendi, nr. 2323-2330). Bu sekiz cildin tıpkıbasımı Fuat Sezgin tarafından yayımlanmıştır (Frankfurt 1410/1990). Kaynaklarda adı geçen Teźkiretü İbni’ş-ŞaǾǾâr ve Târîħu İbni’ş-ŞaǾǾâr da büyük ihtimalle ǾUķūdü’l-cümân ile aynı eserdir. 2. Tuĥfetü’l-vüzerâǿ (Tuĥfetü’l-küberâǿ). Merzübânî’nin MuǾcemü’ş-şuǾarâǿına zeyil olup Merzübânî’nin vefatından (384/994) itibaren 600 (1203) yılına kadar gelen şairleri ihtiva eder. ǾUķūdü’l-cümân bu eserin bir zeyli gibidir. Müellif ǾUkūdü’l-cümân’da bu kitabına sık sık atıflarda bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Müstevfî, Târîħu Erbil (nşr. Sâmî es-Sakkār), Bağdad 1980, I, 384-386; İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (nşr. Mustafa Cevâd), Bağdad 1958, s. 253-254; İbn Hallikân, Vefeyât, III, 296-297; V, 115, 188; VI, 37, 90, 234; İbn Saîd el-Mağribî, el-Ġuśûnü’l-yâniǾa (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1945, s. 51, 55; a.mlf., el-Muġrib, Kahire 1953, I, 136; İbnü’l-Fuvatî, Telħîśu MecmaǾi’l-âdâb (nşr. Abdülkuddûs el-Kāsımî), Lahor 1939-47, s. 241-242; Yûnînî, Źeylü Mirǿâti’z-zamân, Haydarâbâd 1374/1954, I, 33; Zehebî, el-Ǿİber (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Küveyt 1966, V, 219; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, IV, 136; Keşfü’ž-žunûn, I, 383; II, 1154, 1734; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 266; Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-muśavvere, Kahire 1956, II, 186-187; Sâmî es-Sakkār, “İbnü’ş-ŞaǾǾâr el-Mevśılî müǿerriħu’ş-şuǾarâǿ ve kitâbühû ǾUķūdü’l-cümân fî şuǾarâǿi hâźe’z-zamân”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, VI, Riyad 1979, s. 217-312; Hurşîd Rızvî, “İbnü’ş-ŞaǾǾâr ve âşârüh”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, XXII/2, İslâmâbâd 1987, s. 55-98; a.mlf., “ǾUķūdü’l-cümân fî şuǾarâǿi hâźe’z-zamân li’bni’ş-ŞaǾǾâr”, a.e., XXII/3, s. 5-24; Bustânî, Dâǿiretü’l-maǾârif, Beyrut 1960, III, 262.

Khurshıd Rızvı