İBNÜ’l-MÜNECCÂ
(ابن المنجّا)
Ebü’l-Berekât Zeynüddîn el-Müneccâ b. Osmân b. Es‘ad b. el-Müneccâ ed-Dımaşkī (ö. 695/1296)
Hanbelî fakihi.
10 Zilkade 631 (7 Ağustos 1234) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. Büyük dedesine nisbetle İbnü’l-Müneccâ diye tanındı. Çoğunluğu Halep yakınlarındaki Maarretünnu‘mân mevkiine yerleşen Tenûh kabilesinden olduğu için Maarrî ve Tenûhî nisbeleriyle de anılır. Dedesi Es‘ad ile amcası Şemseddin Ömer Harran’da kadılık yapmıştır. Babası İzzeddin Osman da hadis ve fıkıh öğrenimi görmüş, pek çok vakfın kurulmasına öncülük etmiştir. Ebü’l-Hasan İbnü’l-Mukayyir, Ca‘fer el-Hemedânî ve Ebü’l-Ganâim Emînüddin Sâlim b. Hasan b. Hibetullah’ın ders halkasına katılan İbnü’l-Müneccâ, Alemüddin es-Sehâvî ve İbn Mesleme gibi âlimlerden hadis dinledi. Kemâleddin et-Tiflîsî’den fıkıh usulü, İbn Mâlik et-Tâî’den nahiv dersleri aldı. Fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, tefsir, nahiv sahalarında yetişti ve Dımaşk’ta Hanbelî mezhebinin otoritesi haline geldi. Telif, öğretim ve fetva faaliyetleriyle meşgul oldu. Otuz yıl boyunca Emeviyye Camii’nde, ayrıca Hanbeliyye ve Sadriyye medreselerinde ders verdi. Takıyyüddin İbn Teymiyye, İbnü’l-Attâr, Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Birzâlî, Takıyyüddin Abdullah b. Muhammed b. Ebû Bekir ez-Zerîrânî gibi âlimler onun talebeleri arasında yer alır. İbnü’l-Müneccâ 4 Şâban 695’te (7 Haziran 1296) Dımaşk’ta vefat etti ve Kāsiyûn’daki aile kabristanına defnedildi.
Eserleri. 1. el-MümtiǾ şerĥu’l-MuķniǾ. Muvaffakuddin İbn Kudâme el-Makdisî’nin Hanbelî fıkhına dair eserinin şerhidir. Dört ciltten ibaret olan kitabın II. cildi Chester Beatty Library’de (nr. 4662 ve 5128), diğer ciltleri ise Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (III. Ahmed, nr. 1134, 1192) kayıtlıdır. Bir nüshası da Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Burhâneddin İbn Müflih, III, 42). 2. Şerĥu’l-Maĥśûl. Fahreddin er-Râzî’nin usûl-i fıkıhla ilgili eserinin şerhi olup tamamlanmamıştır. 3. Tefsîrü’l-Ķurǿâni’l-Kerîm.
BİBLİYOGRAFYA:
Zehebî, Düvelü’l-İslâm, Beyrut 1405/1985, s. 391; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, II, 263; IV, 82; Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž (nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Dımaşk 1347, s. 92; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 345; İbn Habîb el-Halebî, Teźkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Manśûr ve benîh (nşr. M. Muhammed Emîn), Kahire 1976, I, 190-191; İbn Receb, eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Kahire 1372/1952-53, II, 332-333; Makrîzî, es-Sülûk, I/3, s. 817; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VIII, 77-78; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, III, 41-42; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 73, 120-121; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1997, IV, 81, 241, 245, 347-348; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, II, 334-336; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 433; Brockelmann, GAL Suppl., I, 688; A. J. Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1955, VI, 50; VII, 44; Karatay, Arapça Yazmalar, II, 739-742; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-münađđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Câsim b. Süleyman Füheyd ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 39.
Cengiz Kallek