İBNÜ’l-LEBBÂD el-KAYREVÂNÎ

(ابن اللبّاد القيرواني)

Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. Vişâh el-Lahmî el-Kayrevânî (ö. 333/944)

Mâlikî fakihi.

250 (864) yılında doğdu. Dedesi Vişâh, Emevîler’in Kuzey Afrika valisi ve Endülüs fatihi Mûsâ b. Nusayr el-Lahmî’nin âzatlılarından Akra‘ın mevlâsı olup dokumacılık yapardı. İbnü’l-Lebbâd, Yahyâ b. Ömer el-Kinânî ve kardeşi Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, Hamdîs el-Kattân, Himâs b. Mervân, İbnü’l-Haddâd el-Mağribî, Ebû Bekir İbnü’l-Cezzâr el-Endelüsî ve Ebü’t-Tâhir Muhammed b. Münzir ez-Zebîdî gibi âlimlerden fıkıh ve hadis tahsil etti. Bir müddet Kayrevan Mezâlim Mahkemesi Kadısı İbnü’l-Haşşâb’ın kâtipliğini yaptıktan sonra ders vermekle meşgul oldu. Kayrevan Fâtımî Emîri Ubeydullah el-Mehdî tarafından kendisine teklif edilen Sicilya kadılığını yaşlılığını ileri sürerek kabul etmedi. Bir ara İmam Mâlik’in devletin resmî mezhebine aykırı görüşleriyle fetva verdiği, Abbâsîler’e benzemek için siyah giyindiği ve bayramlarda kına yaktığı iddiasıyla Fâtımîler’in Kayrevan kadısı İbn Ebü’l-Minhâl tarafından hapsedildi. Hapisten çıktıktan sonra da resmî mezhebe aykırı fetva vermesi ve ders okutması yasaklandı, buna rağmen öğretim faaliyetini vefatına kadar gizlice sürdürdü. Kendisinden Abdullah b. Ahmed el-İbyânî, İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî, Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Ziyâd b. Abdurrahman el-Karevî, Ebü’l-Arab et-Temîmî, Derrâs b. İsmâil el-Fâsî ve Ebû Muhammed İbnü’t-Tebbân gibi âlimler öğrenim gördü. Ebü’l-Arab, Ŧabaķātü Ǿulemâǿi İfrîķıyye adlı eserinde her ne kadar hocasının biyografisine yer vermemişse de ondan birçok rivayet aktarmıştır. İbnü’l-Lebbâd 330 (941) yılında felç oldu ve 14 Safer 333’te (6 Ekim 944) Kayrevan’da vefat ederek Bâbü Silm denilen yerde defnedildi. Zamanla ziyaretgâh haline gelen kabri günümüzde de bu özelliğini sürdürmektedir.

Hocası İbnü’l-Haddâd el-Mağribî’den sonra Kayrevan’da Mâlikîler’in üstadı olan İbnü’l-Lebbâd’ın ardından bu önderlik talebesi İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’ye geçmiştir. Yine hocası gibi Fâtımî Şiî hâkimiyeti altındaki Kayrevan’da Sünnî kelâm ekolünün riyâsetini de üstlenen İbnü’l-Lebbâd Kur’an ilimleri, hadis râvileri, ehl-i Medîne’nin ihtilâf ve icmâ ettiği konuları, nesep ve dil ilimlerini çok iyi bilen, güçlü bir hâfızaya sahip, takvâ ve zühd sahibi bir âlimdi.

Kayrevan’da el-Mektebetü’l-eseriyye’de (nr. 222) İbnü’l-Haddâd el-Mağribî adına kayıtlı bulunan Kitâbü’r-Red Ǿale’ş-ŞâfiǾî, Abdülmecîd b. Hamde tarafından İbnü’l-Lebbâd’a nisbet edilerek yayımlanmıştır (Tunus 1406/1986). Nâşir, hilâf ilminin ilk örneklerinden olan bu eserin İbnü’l-Lebbâd’a aidiyetini mevcut tek yazmasındaki bazı delillerden hareketle ispatlamaya çalışmıştır. Ancak Eric Chaumont, klasik kaynaklarda İbnü’l-Lebbâd’ın böyle bir eserinin zikredilmediğini belirterek ona nisbetinde şüphe bulunduğunu söyler. Kaynaklarda İbnü’l-Lebbâd’ın Ǿİśmetü’n-nebiyyîn (İśbâtü’l-ĥücce fî beyâni’l-Ǿiśme), el-Âŝâr ve’l-fevâǿid, Kitâbü’ŧ-Ŧahâre, Feżâǿilü Mekke ve Feżâǿilü Mâlik b. Enes adlı eserlerinin mevcut olduğu kaydedilmektedir. el-Mektebetü’l-vataniyye el-Cezâiriyye’nin katalogunu hazırlayan Edmond Fagnan’a istinaden Brockelmann’ın miras hukukuna dair bir mesele hakkında, Ziriklî ve Sezgin’in şer‘î ölçülerle ilgili olduğunu belirterek İbnü’l-Lebbâd’a nisbet ettikleri Keşfü’r-rivâķ Ǿani’ś-śurûfi’l-câmiǾa li’l-evâķ adlı risâle (el-Mektebetü’l-vataniyye el-Cezâiriyye, nr. 1324/1) Hamdûn diye bilinen Ahmed b. Muhammed İbnü’l-Ebbâr el-Fâsî’ye (ö. 1071/1660) ait olup birçok nüshası mevcuttur (Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, I, 632).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Lebbâd el-Kayrevânî, er-Red Ǿale’ş-ŞâfiǾî (nşr. Abdülmecîd b. Hamde), Tunus 1406/1986, neşredenin girişi, s. 10-42; Ebû Bekir el-Mâlikî, Riyâżü’n-nüfûs (nşr. Beşîr el-Bekkûş - Muhammed el-Arûsî el-Matvî), Kahire 1401/1981, II, 283-292; Muhammed b. Hâris el-Huşenî, ǾUlemâǿü İfrîķıyye (a.mlf., Ķuđâtü Ķurtuba içinde, nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî), Kahire 1372, s. 300; Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, III, 304-311; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 109; Abdurrahman b. Muhammed ed-Debbâğ, MeǾâlimü’l-îmân (nşr. Muhammed Mâdûr), Tunus 1978, III, 21-27, 81; Safedî, el-Vâfî, I, 130; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, II, 196-197; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 84; Keşfü’ž-žunûn, II, 1278; Brockelmann, GAL Suppl., I, 301; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 242; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 309; Sezgin, GAS (Ar.), I/3, s. 163-164; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, IV, 199-201; Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, Kitâbü’l-ǾÖmr fi’l-muśannefât ve’l-müǿellifîne’t-Tûnisiyyîn (nşr. Muhammed el-Arûsî el-Matvî - Beşîr el-Bekkûş), Beyrut 1990, I, 629-633; Eric Chaumont, “Ĥavle Kitâbi’r-Red Ǿale’ş-ŞâfiǾî el-mensûb ilâ Muĥammed Ebî Bekir b. Muĥammed b. el-Lebbâd”, Muĥâđarâtü mülteķa’l-Ķayrevân merkez Ǿilmî Mâlikî beyne’l-Meşriķ ve’l-Maġrib ĥattâ nihâyeti’l-ķarni’l-ħâmis li’l-hicre, Kayrevan 1995, s. 328-329.

Muhammed Bûzigībe