İBNÜ’l-LAHHÂM
(ابن اللحّام)
Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. Alî el-Ba‘lî ed-Dımaşkī (ö. 803/1401)
Hanbelî fakihi.
750 (1349) yılından sonra Ba‘lebek’te doğdu. Babası kasap olduğu için İbnü’l-Lahhâm lakabıyla tanındı. Kâtib Çelebi ve Brockelmann bu lakabı yanlış olarak İbnü’l-Leccâm şeklinde kaydetmişlerdir. İbnü’l-Lahhâm, doğumundan kısa bir süre sonra babasının vefat etmesi üzerine dayısının himayesinde yetişti. Kendisine hat sanatını öğreten dayısının teşvikiyle ilim tahsiline başladı. Ba‘lebek’te Şemseddin İbn Yûnâniyye’den fıkıh okudu. Daha sonra Dımaşk’a giderek Zeynüddin İbn Receb’den fıkıh ve Şehâbeddin ez-Zührî’den fıkıh usulü dersleri aldı. Tahsilini tamamlayınca ders ve fetva vermeye başladı. Kādılkudât Alâeddin Ali b. Zeynüddin el-Müneccâ’nın nâibi oldu. İbn Receb’den sonra Emeviyye Camii’nde vâizlik yaptı. Bir müddet sonra kadı nâibliğini bırakarak kendini ilme verdi ve bu sebeple Dımaşk kadılığı teklifini de kabul etmedi. Takıyyüddin (Burhâneddin) İbn Müflih ile birlikte Şam bölgesinin önde gelen Hanbelî âlimleri arasında yer alan İbnü’l-Lahhâm 803’te (1400) Timur’un Halep’i işgali sırasında Kahire’ye göç etti. Burada Mansûriyye Medresesi’nde ders vermeye başladıysa da kısa bir süre sonra görevinden alındı. Bu arada getirildiği kadılık görevini kabul etmedi. 803 (1401) yılı ramazan (veya kurban) bayramı günü Kahire’de vefat etti.
Eserleri. 1. el-ĶavâǾid ve’l-fevâǿidü’l-uśûliyye ve mâ yeteǾallaķu bihâ mine’l-aĥkâmi’l-ferǾiyye (nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Kahire 1375/1956; Beyrut 1403/1983; nşr. Eymen Sâlih Şa‘bân, Kahire 1415/1994; nşr. M. Şâhin, Beyrut 1416/1995). Kavâid ve furûk literatürünün hayli geliştiği bir dönemde telif edilen eserde müellif, usul ve fürûdaki temel görüş ve problemleri maddeleştirdiği altmış altı kaideye yer verip bu kaidelerin fürû-i fıkhın çeşitli dallarına ve meselelerine nasıl yansıdığını örneklerle açıklar. Zaman zaman da “fâide, tenbîh, hâtime” gibi alt başlıklar altında bu kaidelerle ilgili ayrıntı ve tartışmalardan söz eder. Eserde, Hanbelî mezhebi esas alınıp mezhep içi farklı görüşlerin belirtilmesine özen gösterilmekle birlikte yer yer diğer usulcülerin ve fıkıh mezheplerinin görüşleri de zikredilmiştir. 2. el-Muħtaśar fî uśûli’l-fıķh. Hanbelî mezhebine dair bir fıkıh usulü kitabıdır. Klasik kitapların sistematiğine uygun olarak telif edilen eser Muhammed Mazhar Bekā tarafından yayımlanmış (Dımaşk 1400/1980) ve Takıyyüddin el-Cerrâî tarafından Şerĥu Uśûli İbni’l-Laĥĥâm adıyla şerhedilmiştir. 3. el-İħtiyârâtü’l-fıķhiyye min fetâvâ şeyħi’l-İslâm İbn Teymiyye (el-Aħbârü’l-Ǿilmiyye min iħtiyârâti İbn Teymiyye, nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Kahire, ts.; Beyrut, ts. [Dârü’l-ma‘rife]). İbnü’l-Lahhâm’ın kaynaklarda Tecrîdü’l-Ǿinâye fî taĥrîri aĥkâmi’n-nihâye li-Muħtaśari’l-Bidâye
adlı bir eseri daha zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Lahhâm, el-Muħtaśar fî uśûli’l-fıķh Ǿalâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel (nşr. Muhammed Mazhar Bekā), Dımaşk 1400/1980, neşredenin girişi, s. 9-11; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, IV, 301-303; İbn Nâsırüddin, er-Reddü’l-vâfir (nşr. Züheyr eş-Şâvîş), Beyrut 1400/1980, s. 185; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed, Riyad 1410/1990, II, 237; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, V, 320-321; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 124; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1997, V, 190-191; Keşfü’ž-žunûn, I, 111; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 31; Brockelmann, GAL Suppl., II, 120; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 7; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 206; a.mlf., “el-Münteħab min maħŧûŧâti’l-Medîneti’l-Münevvere el-Mektebetü’l-Maĥmûdiyye”, MMİADm., XLIX/2 (1974), s. 400; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-münađđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Câsim b. Süleyman Füheyd ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 91; Ömer b. Garâme el-Amrî, el-Müstedrek Ǿale’d-Dürri’l-münađđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed, Beyrut 1416/1996, I, 186-188.
Kâmil Yaşaroğlu