İBNÜ’l-IRÂKĪ

(ابن العراقي)

Ebû Zür‘a Veliyyüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. el-Hüseyn el-Kürdî el-Mihrânî (ö. 826/1423)

Hadis hâfızı ve fakih.

3 Zilhicce 762’de (4 Ekim 1361) Kahire’de doğdu. Babası Zeynüddin el-Irâkī devrinin tanınmış bir hadis âlimiydi. Annesi Ümmü Ahmed Âişe el-Alâî de hadisle ilgilenen bir hanım olup 765’te (1364) tahsil için Dımaşk’a giden eşine refakat etmiş ve oradaki muhaddislerden faydalanmıştı. İbnü’l-Irâkī, önce babasından daha sonra Ebü’l-Harem Muhammed b. Muhammed el-Kalânisî, İzzeddin İbn Cemâa ve İbn Nübâte el-Mısrî gibi âlimlerden ders aldı. Babası onu üç yaşında iken Dımaşk’a götürdü ve Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, İbn Râfi‘ ve Sittülarab gibi muhaddislerin derslerinde bulunmasını, oradan da Kudüs’e giderek Dımaşk’ın ileri gelen âlimlerinden icâzet almasını sağladı. İbnü’l-Irâkī Kahire’ye dönünce Kur’ân-ı Kerîm’i ve çeşitli ilimlere dair metinleri ezberlemeye başladı. İbn Abdülber es-Sübkî, Nâsırüddin Muhammed b. Ali el-Harâvî, Cüveyriye bint Ahmed el-Hekkâriyye ve Cemâleddin Abdullah b. Ali el-Bâcî gibi âlimlerden faydalandı. 768’de (1367) babasıyla birlikte Mekke ve Medine’ye gitti. Medine’de Bedreddin İbn Ferhûn’dan, Mekke’de Bahâeddin İbn Akīl, Ümmü’l-Hasan Fâtıma bint Ahmed el-Harâzî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Ahmed en-Nümeyrî gibi muhaddislerden hadis dinledi. 780’den (1378) sonra, eniştesi ve hocası olan Nûreddin el-Heysemî ile ikinci defa Dımaşk’a giderek muhtelif âlimlerden istifade etti. Başta hadis, fıkıh ve usûl-i fıkıh olmak üzere çeşitli ilimlerde kendini yetiştiren İbnü’l-Irâkī’nin tanınmış hocaları arasında İsnevî, İbnü’l-Mülakkın ve Ömer b. Raslân el-Bulkīnî de yer alır. 822’de (1419) hac maksadıyla Hicaz’a gitti, orada birçok kişiye hadis imlâ etti. Takıyyüddin el-Fâsî, İbnü’l-Hümâm, Sâlih b. Ömer el-Bulkīnî, Yahyâ b. Muhammed el-Münâvî, Şümünnî ve Kadı Ebü’l-Berekât İzzeddin Ahmed b. İbrâhim el-Askalânî ondan faydalanmış pek çok talebeden bazılarıdır.

İbnü’l-Irâkī Kahire’deki Baybarsiyye, Karasunguriyye, Cemâliyye en-Nâsıriyye, Fâzıliyye medreseleriyle Kâmiliyye Dârülhadisi ve İbn Tolun Camii’nde ders verdi. Babasının uzun bir aradan sonra yeniden canlandırdığı imlâ meclislerini onun vefatının ardından Şevval 810’dan (Mart 1408) itibaren devam ettirerek 600’den fazla mecliste hadis imlâ etti (Süyûtî, Ŧabaķātü’l-ĥuffâž, s. 548). 790’lı (1388) yılların başından itibaren yirmi yıllık bir dönem içinde Ahmed b. Îsâ el-Kerekî’nin yerine çeşitli tarihlerde kadı nâibliği yaptı, Menûf kadılığında bulundu. Bu arada Cemâliyye en-Nâsıriyye Medresesi’nde meşîhatü’t-tasavvuf (şeyhüşşüyûh) görevini de üstlendi. Celâleddin el-Bulkīnî’nin vefatı üzerine 15 Şevval 824’te (13 Ekim 1421) Sultan el-Melikü’z-Zâhir Çakmak tarafından Mısır kādılkudâtlığına tayin edildi. Kendisine zaman zaman talebesi İbn Hacer el-Askalânî’nin vekâlet ettiği bu görevini on üç ay yirmi bir gün sürdürdü. Aralarında öğrencilerinin de bulunduğu bazı kimseler tarafından Mısır Memlük Sultanı el-Melikü’l-Eşref Seyfeddin Barsbay’a şikâyet edilmesi ve bu sebeple görevinden alınması onu çok üzdü. 27 Şâban 826’da (5 Ağustos 1423) Kahire’de vefat etti ve babasının Kahire dışında sahradaki kabrinin yanına defnedildi.

İbnü’l-Irâkī’nin talebesi Takıyyüddin el-Fâsî hocasının fıkıh konularını, fıkıh usulünü, tefsir ve Arap dilini iyi bilen, isabetli fetvalar veren bir âlim olduğunu söyler. İbn Hacer, İbn Tağrîberdî ve Dâvûdî gibi âlimler onun aynı zamanda kuvvetli hâfızası ve üstün zekâsıyla öne çıktığını, devrinin en güçlü hadis hâfızlarından biri kabul edildiğini belirtmişlerdir. Vefatından önce Zeynüddin el-Irâkī’ye geride hangi hadis hâfızlarını bıraktığı sorulduğunda sırasıyla İbn Hacer’in, İbnü’l-Irâkī’nin ve Nûreddin el-Heysemî’nin adını vermesi (İnbâǿü’l-ġumr, V, 172), onun hadis alanındaki yetişkinliğinin bir göstergesi olarak değerlendirilmelidir. İbn Hacer el-Askalânî, İbnü’l-Irâkī’nin hakkı savunma hususundaki tâvizsiz tutumuyla tanındığına ve herkesle iyi geçinen tabiatıyla temayüz ettiğine, İbn Tağrîberdî mütevazi ve hoşsohbet kişiliğine, Sehâvî de aile fertleri çok, maddî imkânları az bir âlim olduğuna işaret etmiştir.

Eserleri. A) Hadis. 1. el-Müstefâd min mübhemâti’l-metn ve’l-isnâd. Senedinde veya metninde “recül, ibnü fülân, bintü fülân” gibi müphem şahısların geçtiği hadisleri derleyerek bu kişilerin kim olduğunu göstermeyi amaçlayan İbnü’l-Irâkī, Hatîb el-Bağdâdî’nin el-Esmâǿü’l-mübheme, Nevevî’nin el-İşârât, İbn Beşküvâl’in Ġavâmiżü’l-esmâǿi’l-mübheme ve İbnü’l-Kayserânî’nin Îżâĥu’l-işkâl adlı eserlerinden faydalanmış, bu eserleri yer


yer ilâve ettiği bilgilerle yeni bir düzene koymuştur. Benzer eserlerde müphem şahıslar veya sahâbî adlarının esas alınmasına karşılık fıkıh bablarına göre düzenlenen eserde genellikle önce sözü edilen dört kitapta, ardından onların üçünde, daha sonra ikisinde ve sadece birinde yer alan müphem rivayetler kaydedilmiş, ayrıca müellifin tesbit ettiği müphem rivayetler de sıralanmıştır. Konusunun en muhtevalı çalışması olan eseri Abdurrahman Abdülhamîd el-Ber üç cilt halinde yayımlamıştır (Mansûre-Cidde 1414/1994). 2. Ŧarĥu’t-teŝrîb fî şerĥi’t-Taķrîb. İbnü’l-Irâkī henüz on iki-on üç yaşlarında iken babası, onun ahkâma dair sahih hadisleri senedleriyle ezberlemesi için Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’i ile İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿından seçerek hazırladığı kitabına Taķrîbü’l-esânîd ve tertîbü’l-mesânîd adını vermiş, İbnü’l-Irâkī de bu eseri babasına dokuz mecliste okumuştu. Zeynüddin el-Irâkī’nin ancak bir kısmını şerhedebildiği bu çalışmayı İbnü’l-Irâkī onun vefatından sonra 818 (1415) yılında tamamlamıştır (I-VIII, Kahire 1353; Beyrut, ts.). Baba ve oğulun bu eserleri üzerine Fehd b. Sa‘d el-Cühenî, el-Ârâǿü’l-uśûliyye fi’l-emr ve’n-nehy ve’l-Ǿâm ve’l-ħâś li’l-ĥâfıž el-ǾIrâķī ve’bnihî fî kitâbihimâ Ŧarĥi’t-teŝrîb fî şerĥi’t-Taķrîb adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1416/1995, Câmiatü Ümmi’l-kurâ külliyyetü’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye fer‘u’l-fıkh ve’l-usûl). İbnü’l-Irâkī’nin Taķrîbü’l-esânîd’in hadisleri üzerine yaptığı Taħrîcü Taķrîbi’l-esânîd adlı çalışmasının II. cildi Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır (Hadis, nr. 725). 3. el-Eŧrâf (el-İŧrâf) bi-evhâmi’l-Eŧrâf. Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî’nin Tuĥfetü’l-eşrâf bi-maǾrifeti’l-eŧrâf’ında görülen bazı hataları düzeltmek amacıyla kaleme alınmış olup Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından yayımlanmıştır (Beyrut 1406/1986). 4. el-Beyân ve’t-tavżîĥ li-men uħrice lehû fi’ś-Śaĥîĥ ve müsse bi-đarbin mine’t-tecrîĥ. Buhârî ile Müslim’in eserlerine rivayetlerini almalarına rağmen bazı âlimlerce tenkit edilen râviler hakkında bir çalışma olup müellif önce bu râvileri tenkit edenlerin, ardından savunanların görüşlerini zikretmiştir (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut 1410/1990). 5. eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber fî ħaberi men ġaber. Zehebî’nin el-Ǿİber’i ile onun üzerine yine müellifinin yazdığı zeyil için Zeynüddin el-Irâkī 741-763 (1340-1362) yıllarını içine alan bir zeyil kaleme almış, İbnü’l-Irâkī de bu çalışmaları, kendi doğum yılı olan 762’den (1361) başlayarak 786’ya (1384) kadar olan dönemi kapsayan bir eserle devam ettirmiştir (nşr. Sâlih Mehdî Abbas, I-III, Beyrut 1409/1989). 6. Źeylü’l-Kâşif. Eserde, Mizzî’nin Tehźîbü’l-Kemâl’i ile İbn Hacer el-Askalânî’nin Tehźîbü’t-Tehźîb’inde olduğu halde Zehebî’nin sadece Kütüb-i Sitte râvilerini bir araya getirdiği el-Kâşif’e almadığı şahıslar derlenmiş, ayrıca Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde yer almasına rağmen adı geçen kitaplarda bulunmayan râvilere de yer verilmiştir. 2198 şahsı ihtiva eden eseri Bûrân ed-Dannâvî yayımlamıştır (Beyrut 1406/1986). İbn Hacer el-Askalânî, Źeylü’l-Kâşif’te gördüğü tashihe muhtaç hususlara TaǾcîlü’l-menfaǾa bi-zevâǿidi ricâli’l-eǿimmeti’l-erbaǾa’da işaret etmiş, ayrıca el-Evhâm elletî vaķaǾat li’l-Ĥüseynî ve Ebî ZürǾa (el-Cevâbü’l-celîli’l-vaķǾa fîmâ yüraddü Ǿale’l-Ĥüseynî ve Ebî ZürǾa) adlı eserinde bu tashihlerini sürdürmüştür. 7. Şerĥu Süneni Ebî Dâvûd. Müellifin ilk çalışmalarından olan yedi cilt hacmindeki bu eser, Sünenü Ebî Dâvûd’un “Sücûdü’s-sehv” bahsine kadar gelen kısmının şerhidir. Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan başı ve sonu eksik iki nüsha (Cârullah Efendi, nr. 316, 131 varak; nr. 318, 79 varak) muhtemelen bu tamamlanamamış çalışmadır. 8. Emâlî fi’l-ĥadîŝ (Cüzǿ). Kettânî’nin 600 meclis kadar olduğunu söylediği (er-Risâletü’l-müstetrafe, s. 342) eserin bir nüshası Köprülü Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (nr. 251/2; diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 71). 9. el-Eĥâdîŝü’l-Ǿuşâriyyât. İbnü’l-Irâkī tarafından imlâ edilmiş kırk hadisi ihtiva eden eserin bir nüshası Köprülü Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 371). 10. Tuĥfetü’t-taĥśîl fî źikri ruvâti’l-merâsîl (Köprülü Ktp., nr. 386/2). 11. Kitâbü (Aħbârü)’l-müdellisîn. Eserde, Alâî’nin CâmiǾu’t-taĥśîl fî aĥkâmi’l-merâsîl’de tesbit ettiği müdellislere on üç kişi daha eklenmiş, İbn Hacer el-Askalânî, Ŧabaķātü’l-müdellisîn diye de bilinen TaǾrîfü ehli (üli)’t-taķdîs bi-merâtibi’l-mevśûfîne bi’t-tedlîs’inde bunu ve aynı konudaki diğer eserleri tamamlamıştır. Kitabın bir nüshası Köprülü Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Mecmua, nr. 386/5; diğer nüshaları için bk. a.g.e., a.y.).

B) Fıkıh. 1. Muķaddime bi’l-hüķm bi’l-mûcib ve’l-ĥükm bi’ś-śıĥĥa (el-Ĥükm bi’ś-sıĥĥa ve’l-ĥükm bi’l-mûcib, el-Farķ beyne’l-ĥükm bi’ś-śıĥĥa ve’l-mûcib). Fetva usulüne dair olan eserin bazı nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 1025, vr. 5a-13a, Damad İbrâhim Paşa, nr. 680, vr. 370a-374a; diğer nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 79; Suppl., II, 71). 2. Taĥrîrü’l-fetâvî Ǿale’t-Tenbîh ve’l-Minhâc ve’l-Ĥâvî (en-Nüket Ǿale’l-muħtaśarâti’ŝ-ŝelâŝe). Şâfiî fıkhının üç önemli kitabı üzerine çeşitli âlimler tarafından yazılan eserlerin bir araya getirilip değerlendirildiği çalışmadır (Brockelmann, GAL, II, 79; Suppl., II, 71). 3. el-Ecvibetü’l-merđıyye Ǿani’l-esǿileti’l-Mekkiyye. Takıyyüddin İbn Fehd el-Mekkî’nin yönelttiği otuz soruya İbnü’l-Irâkī’nin 809’da (1406) verdiği cevaplardan ibaret olan eseri Muhammed Tâmir yayımlamıştır (Kahire 1411/1991). 4. Tenķīĥu’l-Lübâb. İbnü’l-Mehâmilî’nin el-Lübâb fi’l-fıķh adlı eserinin muhtasarıdır (Brockelmann, GAL, I, 192; Suppl., II, 71). 5. Muħtaśarü’l-Mühimmât (Mühimmâtü’l-Mühimmât). İsnevî’nin el-Mühimmât Ǿale’r-Ravża’sının muhtasarı olan eserin bir nüshası Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlıdır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 71). 6. Şerĥu Manžûme fi’l-vuđûǿi’l-müsteĥab. Kırk yerde abdest almanın müstehap olduğuna dair Zeynüddin el-Irâkī’nin yazdığı manzumenin şerhidir (Keşfü’ž-žunûn,


II, 1867). 7. en-Nehce(el-Behce)tü’l-merđıyye şerĥu’l-Behceti’l-verdiyye. Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin el-Ĥâvi’ś-śaġīr’inin manzum hale getirilmiş şeklidir (Sehâvî, I, 343; Brockelmann, GAL, I, 495; II, 79; Suppl., I, 679). 8. el-Ġayŝü’l-hâmiǾ şerĥu Şerĥi CemǾi’l-cevâmiǾ. Tâceddin es-Sübkî’nin CemǾu’l-cevâmiǾine Bedreddin ez-Zerkeşî’nin yazdığı şerhin muhtasarıdır (Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 305). Eseri Mahmûd Ferec Süleyman’ın neşrettiği belirtilmektedir (el-Müstefâd, neşredenin girişi, I, 56). 9. Şerĥu’n-Necmi’l-vehhâc fî nažmi’l-Minhâc. Zeynüddin el-Irâkī, Beyzâvî’nin Minhâcü’l-vüśûl ilâ Ǿilmi’l-uśûl adlı eserindeki hadisleri Taħrîcü eĥâdîŝi Muħtaśari’l-Minhâc (Taħrîcü eĥâdîŝi’l-Minhâc li’l-Beyżâvî) adıyla tahrîc etmiş, ayrıca en-Necmü’l-vehhâc fî nažmi’l-Minhâc (Nažmü Minhâci’l-vüśûl ilâ Ǿilmi’l-uśûl) adıyla 1367 beyitte manzum hâle getirmişti. İbnü’l-Irâkī ise 788’de (1386) kaleme aldığı bu eserinde babasının manzum kitabını şerhetmiş olup kitabın bir nüshası İran’da Kütüphâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî’de (Şûrâ, nr. 9/70) bulunmaktadır (DMBİ, IV, 220).

C) Diğer Eserleri. 1. Elfiyye fî tefsîri ġarîbi elfâži’l-Ķurǿân. Alfabetik olarak düzenlenen eser Tefsîrü’l-Ķurǿâni’l-Ǿažîm’in (Cava 1355, II, 205-274) ve Dîrînî’nin et-Teysîr fî Ǿilmi’t-tefsîr’i (Kahire 1310/1893, s. 2-139) kenarında basılmıştır. 2. Şerĥu’ś-śadr bi-źikri leyleti’l-ķadr. MecmûǾatü’r-resâǿili’l-münîriyye içinde (Riyad, ts., I, 266-279), ayrıca Leyletü’l-ķadr adıyla müstakil olarak (Kahire, ts.) neşredilmiştir. 3. Ünsü’l-vâĥid. Arap edebiyatıyla ilgili olan eserin eksik bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 3786, 126 varak). 4. Şerĥu’l-urcûzeti’l-Yâsemîniyye (el-MuǾîn Ǿalâ fehmi urcûzeti İbni’l-Yâsemîn). İbnü’l-Yâsemîn diye anılan Ebû Muhammed Abdullah b. Haccâc’ın “el-cebr ve’l-mukābele” konusundaki urcûzesinin şerhidir (Brockelmann, GAL, II, 79). 5. el-İnśâf (Brockelmann, GAL Suppl., I, 509; II, 71).

İbnü’l-Irâkī’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: CemǾu ĥavâşi’l-Bulķīnî Ǿale’r-Ravża, CemǾu ŧuruķi ĥadîŝi’l-Mehdî, el-Cevâhirü’l-behiyye şerĥu’l-ErbaǾîni’n-Neveviyye, el-ErbaǾûn fi’l-cihâd bi-dûni’l-isnâd, ed-Delîlü’l-ķavîm Ǿalâ śıĥĥati cemǾi’t-taķdîm, Fażlü’l-ħayl ve mâ fîhâ mine’l-ħayr ve’n-neyl, Fihristü merviyyât, Ĥallü’r-rumûz ve keşfü’l-künûz, Ĥâşiye Ǿale’l-Keşşâf, Muħtaśarü’l-Keşşâf (bu çalışmada el-Keşşâf’ın hadisleri tahrîc edildiği gibi bazı eksiklikleri de tamamlanmıştır), İkmâlü Şerĥi’l-aĥkâm (müellifin babasının eseri üzerine yaptığı bir çalışmadır), el-İstifâde bi’l-vâĥid min iķāmeti cumǾateyn fî mekân vâĥid, Kitâb fi’l-aĥkâm, Kitâb mâ đuǾǾife min eĥâdîŝi’ś-Śaĥîĥayn, Muħtaśarü’l-Menseki’l-kebîr li-Ǿİzzeddîn b. CemâǾa, Muħtaśarü’l-Mühimmât fi’l-fıķh, el-Müselsel bi’l-evveliyye, en-Nüket Ǿale’l-Îżâĥ fi’l-menâsik li’n-Nevevî, Şerĥu ebyât min Elfiyeti vâlidihî fi’l-ĥadîŝ, Şerĥu ķıŧǾa min Kitâbi’d-Deķāǿiķ fi’r-reķāǿiķ, Şerĥu metni Minhâci’l-uśûl, Terâcimü ricâli Minhâci’l-uśûl, et-Taĥrîr limâ fi’l-Minhâci’l-uśûl mine’l-maǾķūl ve’l-menķūl, Şerĥu Nažmi’l-İķtirâĥ fi’l-ıśŧılâĥ (müellifin babasına ait eserinin şerhidir), Şerĥu Nüketi Ebî İsĥâķ eş-Şîrâzî fî Ǿilmi’l-cedel, et-TaǾķībât Ǿale’r-RâfiǾî (İbnü’l-Irâkī’nin yazdığı kısımların altı cilt kadar olduğu belirtilmektedir), et-Teźkiretü’l-müfîde (birkaç ciltten meydana geldiği söylenmektedir), Tuĥfetü’l-vârid bi-tercemeti’l-vâlid, eź-Źeyl Ǿalâ źeyli vâlidihî Ǿale’l-Vefeyât (Zeynüddin el-Irâkī’nin Źeylü’ź-Źeyl li-Vefeyâti’l-aǾyân’ı üzerine yapılan bu çalışma 806 [1403-1404] yılından başlamaktadır).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, neşredenin girişi, I, 7-34; a.mlf., el-Müstefâd min mübhemâti’l-metn ve’l-isnâd (nşr. Abdurrahman Abdülhamîd el-Ber), Cidde 1414/1994, neşredenin girişi, I, 47-69; a.mlf., Źeylü’l-Kâşif (nşr. Bûrân ed-Dannâvî), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, s. 5-14; Fâsî, Źeylü’t-Taķyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1410/1990, I, 332-336; Makrîzî, Dürerü’l-Ǿuķūdi’l-ferîde fî terâcimi’l-aǾyâni’l-müfîde (nşr. M. Kemâleddin İzzeddin Ali), Beyrut 1412/1992, II, 356-357; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, V, 172; VIII, 21-22; Takıyyüddin İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî içinde, nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Dımaşk 1347, s. 284-291; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, I, 332-335; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, I, 336-344; Süyûtî, Ĥüsnü’l-muĥâđara, I, 363; a.mlf., Ŧabaķātü’l-ĥuffâž (Lecne), s. 548; Keşfü’ž-žunûn, I, 12, 63, 117, 166, 364, 376, 464, 595, 627, 761; II, 1005, 1042, 1124, 1279, 1368, 1480, 1511, 1541, 1583, 1867, 1880, 1915, 1977; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 72-74; Brockelmann, GAL, I, 192, 495; II, 79; Suppl., I, 509, 679; II, 71; Îżâĥu’l-meknûn, I, 46, 54, 72; II, 83; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 1118-1119; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 122, 130, 170, 342, 371, 394, 423, 427, 443; Claude Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1992 à 1994”, MIDEO, XXII, Louvain 1994, s. 349; Muhsin Âbidî, “İbn ǾIrâķī”, DMBİ, IV, 219-220.

M. Yaşar Kandemir