İBNÜ’l-CÂRÛD
(ابن الجارود)
Ebû Muhammed Abdullāh b. Alî b. el-Cârûd en-Nîsâbûrî (ö. 307/919-20)
Hadis hâfızı ve fakih.
230 (845) yılı civarında Nîşâbur’da doğdu. Hayatını Mekke’de mücâvir olarak geçirdi. Ya‘kūb b. İbrâhim ed-Devrakī, Eşec el-Kindî, Zühlî ve Za‘ferânî’den hadis dinledi, bu arada İbn Huzeyme’den de faydalandı. Zehebî, Hâkim en-Nîsâbûrî’nin İbn Râhûye, Ali b. Hucr ve Ahmed b. Menî‘ gibi âlimleri de onun hocaları arasında saydığını, ancak el-Münteķā’sında bunu doğrulayacak bir rivayete rastlayamadığını belirtmektedir (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 240). Kız kardeşinin oğlu Yahyâ b. Mansûr el-Kādî başta olmak üzere İbnü’ş-Şarkī, Da‘lec b. Ahmed ve Taberânî onun talebelerinden bazılarıdır. Hadis münekkitlerinin kendisinden övgüyle söz ettikleri İbnü’l-Cârûd Mekke’de vefat etti.
İbnü’l-Cârûd’un günümüze ulaşan tek kitabı el-Münteķā mine’s-süneni’l-müsnede Ǿan Resûlillâh śallallāhü Ǿaleyhi ve sellem adını taşımaktadır. 1114 ahkâm hadisinin fıkıh konularına göre tasnif edildiği eser hakkında Zehebî, “Hadis münekkitlerinin ictihad farklılıkları sebebiyle tenkit ettikleri pek azı müstesna içindeki hadislerin tamamı sa-hihtir ve hasen derecesinin altına kesinlikle düşmez” demektedir (a.g.e., XIV, 239). Önce Hindistan’da basılan eser (Haydarâbâd 1309/1891, 1315/1897), Abdullah Hâşim el-Yemânî el-Medenî’nin Teysîrü’l-fettâĥi’l-vedûd fî taħrîci’l-Münteķā li’bni’l-Cârûd adlı çalışmasıyla birlikte neşredilmiştir (Kahire 1382/1962). Daha sonra bir heyet tarafından hadislerin önemli kaynaklardaki yerlerini gösteren dipnot ilâvesiyle yayımlanan eseri (Beyrut 1407/1987) Abdullah Ömer el-Bârûdî sonuna alfabetik hadis fihristi koya-rak yeniden neşretmiştir (Beyrut 1408/1988). Ebû İshak el-Huveynî el-Eserî, Kitâbü Ġavŝi’l-mekdûd bi-taħrîci Münteķā İbni’l-Cârûd adıyla üç ciltlik (iki mücelled) bir tahrîc çalışması yapmıştır (Beyrut 1408/1988).
Kaynaklarda İbnü’l-Cârûd’un Kitâbü’l-Cerĥ ve’t-taǾdîl adlı bir kitabı ile yedi cüz tutarında el-Âĥâd fî esmâǿi’ś-śaĥâbe (İbn Hayr, s. 215) ve Hatîb el-Bağdâdî’nin kaynak olarak kullandığı (Târîħu Baġdâd, XIV, 298) el-Esmâǿ ve’l-künâ adlı iki biyografi çalışmasından söz edilmektedir. Ayrıca Zehebî, Kādî İyâz’ın İbnü’l-Cârûd’u İmam Mâlik’in hayatına dair eser verenler arasında saydığını söylemişse de (AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 82), Tertîbü’l-medârik’te böyle bir kayda rastlanmamakta, ancak anılan eserde onun İmam Mâlik’in hadislerinde görülen garîb kelimeleri açıklamak üzere bir çalışmasının bulunduğundan söz edilmektedir (I, 199).
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târîħu Baġdâd, XIV, 298; Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, I, 199; İbn Hayr, Fehrese, s. 215; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, II, 468-469; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 794; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 82; XIV, 239-240; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 301-320, s. 212-213; Safedî, el-Vâfî, XVII, 323; Îżâĥu’l-meknûn, II, 270; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 444; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 17-18, 259; Serkîs, MuǾcem, I, 61; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, II/2, s. 356-357; Ali Refîî, “İbn Cârûd”, DMBİ, III, 200.
Ali Osman Koçkuzu