İBN SİRÂC
(ابن سراج)
Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Muhammed b. Sirâc el-Gırnâtî el-Endelüsî (ö. 848/1444)
Mâlikî fakihi.
Muhtemelen VIII. (XIV.) yüzyılın ortalarında doğdu. Nasrîler’in başşehri Gırna-ta’da (Granada) Ebû Saîd İbn Lüb, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Haffâr ve İbn Allâk’tan ders aldı. 829’da (1426) Nasrî Sultanı IX. Muhammed el-Eyser tarafından Gırnata başkadılığına (kādılcemâa) tayin edildi. 835’te (1432) Gırnata’da IX. Muhammed’e karşı gerçekleştirilen isyan sonunda IV. Yûsuf tahta geçti. Yeni sultan İbn Sirâc’ı başkadılık görevinden uzaklaştırdıysa da bir yıl sonra IX. Muhammed iktidarı tekrar ele geçirince İbn Sirâc yeniden döndüğü bu vazifeyi 838 (1434-35) yılına kadar devam ettirdi. Bir ara Kuzey Afrika’ya da giderek orada bazı âlimlerle görüştü, Tilimsân’da İbn Merzûk el-Hafîd ile ilmî tartışmalar yaptı. İbn Merzûk, nahiv ve mantıkla ilgili konularda ona verdiği cevapları el-Mirâc ilâ istimŧâri fevâǿidi İbn Sirâc adıyla kitap haline getirdi. İbn Sirâc’ın yetiştirdiği öğrenciler arasında Ebû Yahyâ İbn Âsım, Ebû Abdullah es-Sarakustî, Ebû İshak İbn Fettûh, Râî el-Endelüsî, Ebû Amr İbn Manzûr ve Mevvâk gibi şahsiyetler vardır.
İbn Sirâc 848 (1444) yılında vefat etti. Kaynakların çoğunun aksine Sehâvî bu ta-rihi 842 (1438) olarak vermektedir. İbnü’l-Kādî’nin Dürretü’l-ĥicâl’de 848 olarak kaydettiği tarihin Laķŧü’l-ferâǿid’de 847 (1443) şeklinde geçmesi bir istinsah veya matbaa hatası olmalıdır. Salâh Cerrâr, neşrini gerçekleştirdiği Ebû Yahyâ İbn Âsım’ın Cennetü’r-rıżâǿ adlı eserine yazdığı mukaddimede İbn Sirâc’ı, Benî Serrâc (Abencerrajes) olarak bilinen ailenin mensuplarından İbnü’s-Serrâc Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî ile karıştırmış, dolayısıyla bu kişiye ait bütün askerî kahramanlıkları ona nisbet etmiştir.
İbn Sirâc bazı eserler telif etmiş olup talebesi Mevvâk, Halîl b. İshak el-Cündî’nin el-Muħtaśar’ına yazdığı şerhte hocasının aynı eser üzerine yaptığı şerhten birçok nakilde bulunmuştur. İbn Tarkāt’ın Nevâzil (Madrid, Biblioteca National, nr. CDXXX), Venşerîsî’nin el-MiǾyârü’l-muǾrib (XIII, 344), Ali b. Îsâ el-Alemî’nin Nevâzil’inde ve Escurial Library’de mevcut (nr. 1906) anonim bir el yazması mecmuada İbn Sirâc’a ait fetvalar bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Venşerîsî, el-MiǾyârü’l-muǾrib, Beyrut 1403/1983, XIII, 344 (İndeks); a.mlf., Vefeyât (nşr. Muhammed Haccî, Elfü sene mine’l-vefeyât içinde), Rabat 1396/1976, s. 143; Makkarî, Ezhârü’r-riyâż (nşr. Mustafa es-Sekkā v.dğr.), Kahire 1358/1939, I, 145; a.mlf., Nefĥu’ŧ-ŧîb, V, 429, 513; VI, 148, 150; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, III, 282; a.mlf., Laķŧü’l-ferâǿid (nşr. Muhammed Haccî, Elfü sene mine’l-vefeyât içinde), Rabat 1396/1976, s. 251; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc, Trablus 1408/1989, s. 477, 526; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 248; Ebû Yahyâ İbn Âsım, Cennetü’r-rıżâǿ fi’t-teslîm limâ ķadderallāhu ve ķażâ (nşr. Salâh Cerrâr), Amman 1410/1989, neşredenin girişi, I, 45-46; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 257; I. Calero-Secall, “Los temas de las fatwas de Ibn Sirây en los Nawâzil de Ibn Ŧarkâŧ”, Homenaje al prof. D. Cabanelas Rodriguez, con motivo de su LXX aniversario, Granada 1987, I, 189-202; L. Seco de Lucena, “La escuela de juristas granadinos del siglo XV”, Miscelánea de estudios arabes y Hebráicos, VII, Granada 1959, s. 12.
Isabel Calero-Secall