İBN SÂİD el-HÂŞİMÎ
(ابن صاعد الهاشمي)
Ebû Muhammed Yahyâ b. Muhammed b. Sâid el-Hâşimî (ö. 318/930)
Muhaddis.
Muharrem 228’de (Ekim 842) Bağdat’ta doğdu. Hâşimî nisbesiyle anılması Ha-life Ebû Ca‘fer el-Mansûr’un mevlâsı olmasıyla ilgilidir. Ağabeyleri Yûsuf ve Ahmed ile amcası Abdullah b. Sâid de muhaddis oldukları için ilmî bir muhitte yetişti. On bir yaşında hadis öğrenimine başladı ve ilk olarak Müslim ile Ebû Dâvûd es-Sicistânî’nin de hocası olan Hasan b. Îsâ b. Mâsercis’ten hadis rivayet etti. Hadis öğrenmek ve âlî isnad elde etmek için Dımaşk, Beyrut, Trablus, Mısır ve Hicaz’a seyahat etti. Müsned’indeki rivayetler onun Kûfe, Rakka ve Askalân’a da gittiğini göstermektedir. Lüveyn diye anılan Muhammed b. Süleyman, Ahmed b. Menî‘, Ya‘kūb b. İbrâhim ed-Devrakī, Bündâr diye tanınan Muhammed b. Beşşâr, Buhârî, Zübeyr b. Bekkâr, Ebû İshak el-Harbî, Hanbel b. İshak, Ebû Ca‘fer İbn Ebû Şeybe, Ömer b. Şebbe, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî gibi muhaddislerden hadis öğrendi. Kendisinden Ebû Bekir Ahmed b. Abdân eş-Şîrâzî, yaşça daha büyük olan Ebü’l-Kāsım el-Begavî, İbnü’l-Ciâbî, Taberânî, İbn Adî, İsmâilî, İbn Şâhin ve Dârekutnî hadis rivayet ettiler. Aynı zamanda kendisinden hadis aldığı Ebü’l-Kāsım el-Begavî onu sika, Dârekutnî de sika, sebt, hâfız olarak nitelendirmiştir. Hadiste anlayışın ezberlemeden daha üstün bir yeri bulunduğuna işaret eden Ebû Alî en-Nîsâbûrî ile İbnü’l-Ciâbî, akranı arasında İbn Sâid el-Hâşimî’nin üstün anlayışıyla bilindiğini belirtmiş, talebesi Ebû Bekir Ahmed b. Abdân eş-Şîrâzî de onun dirâyet hususunda herkesten ileri olduğunu söylemiştir. Ebû Ya‘lâ el-Halîlî, İbn Sâid’i devrin tanınmış muhaddisleri İbn Ebû Dâvûd, İbn Huzeyme ve İbn Ebû Hâtim ile birlikte anmış, Hatîb el-Bağdâdî ve İbnü’l-Cevzî ise onun sika hadis hâfızlarından ve hadisleri iyi anlayan âlimlerden biri olduğunu söylemiştir. Zehebî’ye göre de hadis râvilerini tanıma ve hadislerdeki gizli kusurları bilme konularında yetkili bir âlimdir. İbn Sâid el-Hâşimî 20 veya 18 Zilkade 318’de (14 veya 12 Aralık 930) Kûfe’de vefat etti ve Bâbülkûfe’de defnedildi.
Eserleri. 1. Müsnedü ǾAbdillâh b. Ebî Evfâ. Abdullah b. Ebû Evfâ’nın merfû, mevkuf ve maktû kırk altı rivayetinin kendisinden rivayette bulunan şahısların adlarına göre toplandığı bir çalışmadır. İbn Sâid’in belirttiğine göre bu hadisler Yûsuf b. Mûsâ el-Kattân’ın Müsnedü İbn Ebî Evfâ, Vekî‘ b. Cerrâh’ın es-Siyer ve Saîd b. Yahyâ el-Ümevî’nin el-Meġāzî gibi eserlerinden alınmıştır. Müsned Sa‘d b. Abdullah Âl-i Humeyyid tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1408/1988). 2. Müsnedü Ebî Bekir eś-Śıddîķ. Eserin ikinci kısmı Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Mecmua, nr. 104, vr. 58-65). 3. el-Emâlî. İki meclisten ibaret iki nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de olan (Mecmua, nr. 87, vr. 82-88, nr. 90, vr. 48-57) eseri Sezgin Meclis adıyla kaydetmektedir (GAS, I, 176). 4. Ĥadîŝ. Bazı bölümleri Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de iki ayrı mecmua içinde yer almakta olup (Mecmua, nr. 33, vr. 115-122; dördüncü cüzü: Mecmua, nr. 40, vr. 283-295) Min ĥadîŝihî adıyla kayıtlı bazı rivayetleri de aynı kütüphanededir (Mecmua, nr. 118). 5. Ĥa-dîŝü ǾAbdillâh b. MesǾûd (Müsnedü ǾAbdillâh b. MesǾûd). İkinci kısmı Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de bulunmaktadır (Hadis, nr. 387, vr. 67-102). Kaynaklarda İbn Sâid’e es-Sünen fi’l-fıķh, el-Müsned fi’l-ĥadîŝ, el-Ķırâǿât, eş-Şehâdât ve Cüzǿ adıyla diğer bazı eserler de nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 288; Hâkim en-Nîsâbûrî, Süǿâlâtü Ĥâkim en-Nîsâbûrî li’d-Dâreķuŧnî (nşr. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkādir), Riyad 1404/1984, s. 95; Hamza b. Yûsuf es-Sehmî, Süǿâlâtü Ĥamza b. es-Sehmî li’d-Dâreķuŧnî ve ġayrih, Riyad 1404/1984, s. 258-260; Hatîb, Târîħu Baġdâd, XIV, 231-234; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 235-236; İbn Manzûr, Muħtaśaru Târîħi Dımaşķ, XXVII, 290; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 501-507; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 776-778; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 166; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XIII, 225; Sezgin, GAS, I, 176; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 64; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VIII, 164.
Abdullah Aydınlı