İBN NASRULLAH
(ابن نصر الله)
Ebü’l-Fazl Muhibbüddîn Ahmed b. Nasrillâh b. Ahmed et-Tüsterî el-Bağdâdî (ö. 844/1440)
Hanbelî fakihi ve Mısır kādılkudâtı.
17 Receb 765 (20 Nisan 1364) tarihinde Bağdat’ta dünyaya geldi. Bazı kaynaklarda doğum tarihi 14 Receb, künye ve lakabı Ebû Yûsuf Şehâbeddin olarak kaydedilir. İlk tahsilini, Müstansıriyye Medresesi’nde müderris olan babasının ve Bağdat’ın önde gelen âlimlerinin yanında tamamladı. Bunlar arasında Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Füvvî, Ebû Bekir Necmeddin es-Sincârî, Şerefüddin Hüseyin b. Sâlâr el-Gaznevî ve Fîrûzûbâdî gibi âlimler sayılabilir. Daha on yedi yaşlarında iken kabiliyeti, zekâsı ve ilme olan merakı sebebiyle hocası Şemseddin el-Kirmânî’nin takdirini kazandı. Kirmânî’den Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’ine yazmış olduğu el-Kevâkibü’d-derârî adlı şerhi okuyarak icâzet aldı (782/1380). On sekiz yaşında Bağdat’ta ders ve fetva vermesi için kendisine icâzet verildi ve Müstansıriyye’de muîd oldu. Daha sonra ailesiyle birlikte Halep’e göç etti (786/1384); burada Şehâbeddin İbnü’l-Murahhil ve Ebû Bekir Şerefeddin el-Harrânî’den hadis dersi aldı. Ardından Ba‘lebek’te Şemseddin İbnü’l-Yûnâniyye’den, Dımaşk’ta Zeynüddin İbn Receb’den fıkıh ve hadis okudu. 787 (1385) yılında Kudüs’ü ziyaret etti ve buradan Kahire’ye geçti. Kahire’de Ebü’l-Yümn İbnü’l-Küveyk, Necmeddin İbn Rezîn, Mutarriz, Zeynüddin İbnü’ş-Şeyha, Sirâcüddin Ömer b. Raslân el-Bulkīnî, Sirâcüddin İbnü’l-Mulakkın, Şehâbeddin el-Cevherî, Şemseddin el-Ferîsî ve Takıyyüddin ed-Dicvî gibi âlimlerin derslerine katıldı. Kaynaklarda Zeynüddin el-Irâkī’den hadis okuyup okumadığı hususunda çelişkili bilgiler vardır (Burhâneddîn İbn Müflih, I, 203; Sehâvî, eź-Źeyl, s. 114; İbnü’l-İmâd, VII, 250). Bir ara İskenderiye’ye geçerek Bahâeddin ed-Demâmînî’den ders aldı, daha sonra hacca gitti ve ardından Kahire’ye döndü.
Memlük Sultanı Berkuk’u öven bir ka-side ile Berkukıyye Medresesi’nin methini konu alan bir risâle kaleme alan İbn Nasrullah, Mevlânâzâde Şehâbeddin Ahmed’in ölümünden sonra bu medresenin hadis hocalığına tayin edildi (791/1389). Selâhaddin İbnü’l-A‘mâ’nın vefatıyla da aynı medresenin fıkıh hocalığına getirildi (795/1393). Bu görevleri babasının ölümüne kadar onunla birlikte, onun vefatından (812/1409) sonra da tek başına yürüttü. Ayrıca Müeyyediyye, Mansûriyye ve Şeyhûniyye medreselerinde Hanbelî fıkhı okuttu. Bir müddet Kādılkudât Mecdüddin Sâlim b. Sâlim’e ve ardından İbnü’l-Muğlî’ye niyabette bulunduktan sonra 828 yılı Safer (Ocak 1425) ayında Hanbelî kādılkudâtlığına tayin edildi. Hanbelî mezhebini ön plana çıkarması sebebiyle 13 Cemâziyelâhir 829’da (22 Nisan 1426) görevinden alındıysa da 12 Safer 831’de (2 Aralık 1427) görevine iade edildi ve ölünceye kadar on dört yılı aşkın bir süre bu vazifede kaldı. Başta oğlu Yûsuf olmak üzere birçok talebe yetiştirdi. Kaynaklarda kendi döneminde Hanbelî fıkhını en iyi bilen, fıkıh usulünde de derin bilgisi bulunan kişilerden biri olarak zikredilmektedir. İbn Nasrullah 15 Cemâziyelevvel 844 (12 Ekim 1440) tarihinde Kahire’de vefat etti.
Kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: Ĥâşiye (en-Nüket) Ǿale’t-Tenķīĥ (Zerkeşî’nin Śaĥîĥ-i Buħârî’ye yaptığı şerhin hâşiyesidir), Ĥâşiye Ǿale’l-FürûǾ (İbn Müflih’in eseri üzerine yazılmış bir hâşiyedir), Muħtaśaru Târîħi’l-Ĥanâbile (İbn Receb’in eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile’sini ihtisar etmiştir), Ĥâşiye Ǿale’l-Vecîz, Ĥâşiye Ǿale’l-Muĥarrer, Ĥâşiye Ǿale’r-RiǾâye.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, IX, 139-141; İbn Tağrîberdî, ed-Delîlü’ş-Şâfî (nşr. Fehîm M. Şeltût), Kahire 1399/1979, I, 93-94; a.mlf., el-Menhelü’ś-śâfî, II, 244-249; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 202-204; Bikāî, ǾUnvânü’z-zamân fî terâcimi’ş-şüyûħ ve’l-aķrân, Köprülü Ktp., nr. 1119, vr. 55b-56a; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, II, 233-239; a.mlf., eź-Źeyl Ǿalâ RefǾi’l-iśr (nşr. Cûde Hilâl - M. Mahmûd Subh), Kahire 1966, s. 109-122; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1997, V, 222-228; İbn Tolun, el-Ķalâǿidü’l-cevheriyye fî târîħi’ś-Śâlihiyye (nşr. M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1401/1980, II, 505-507; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 250-251; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 195; Nâcî Ma‘rûf, Târîħu Ǿulemâǿi’l-Müstanśıriyye, Kahire 1976, I, 33, 35, 38, 144, 155-156, 256-257; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 577; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), I, 264.
Saffet Köse