İBN MÜFLİH, Şemseddin
(شمس الدين ابن مفلح)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Müflih b. Muhammed el-Makdisî er-Râmînî (ö. 763/1362)
Hanbelî fakihi ve muhaddis.
Hanbelî fıkhının gelişmesinde önemli katkıları olan, birçok âlim ve kadı yetiştiren İbn Müflih ailesinin bilinen ilk simasıdır. Aile, aslen Filistin’de Nablus’a bağlı Vâdişşaîr’in köylerinden Râmînli olup önce Beytülmakdis’e (Kudüs), daha sonra Dımaşk’a göç etmiş, Şemseddin İbn Müflih de muhtemelen Beytülmakdis’te dünyaya gelmiştir. Doğumu için 706 ile 716 (1306-1316) arasında çeşitli tarihler zikredilmektedir. Elli yaşlarında öldüğü kaydedildiğine göre 712 (1312) veya 713 yılında doğduğuna dair rivayetlerin daha kuvvetli olduğu söylenebilir.
Şemseddin İbn Müflih Îsâ el-Muta‘‘im’den hadis; İbn Müsellem’den fıkıh ve nahiv; Kadı Burhâneddin ez-Zür‘î’den usul; Kādılkudât Cemâleddin el-Merdâvî’den fıkıh; Haccâr, Mizzî ve Zehebî’den hadis, ricâl ve tarih; İbnü’l-Füveyre’den Arap dili ve edebiyatı okudu. Ancak onun fikirlerinin oluşmasında hocası Takıyyüddin İbn Teymiyye’nin büyük etkisi olmuştur. Tahsilini tamamladıktan sonra kendini öğretim ve telif çalışmalarına veren İbn Müflih yerleştiği Dımaşk’ta Sâhibiyye, Şeyh Ebû Ömer, Selâmiyye, Sadriyye ve Dârü’l-hadîsi’l-âlime gibi medreselerde ders verdi. Bir süre kayınpederi Cemâleddin el-Merdâvî’ye nâiblik yaptı. 2 Receb 763 (27 Nisan 1362) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Kāsiyûn tepesindeki mezarlıkta Hanbelî fakihlerinden Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin kabri yakınına defnedildi.
Geniş ilmi ve ahlâkî meziyetleriyle dikkati çeken İbn Müflih hakkında İbn Teymiyye, “Sen Müflih’in oğlu (İbn Müflih) değil bizzat müflihsin (kurtarıcı)” demiş, İbn Teymiyye’nin öğrencisi İbn Kayyim el-Cevziyye de, “Gökkubbenin altında İmam Ahmed’in mezhebini İbn Müflih’ten daha iyi bilen bir kişi yoktur” diyerek mezhebin görüşleriyle İbn Teymiyye’nin fikirlerini öğrenmek için zaman zaman ona başvurmuştur. Hocası Zehebî onun ricâl hakkında bilgi sahibi olduğunu, İbn Kesîr de özellikle fürû konularında ve Ahmed b. Hanbel’in mezhebini nakletme hususunda derin bilgisi bulunduğunu söylemiştir. İbn Teymiyye’nin katı muhaliflerinden olan Takıyyüddin es-Sübkî bile onu övmektedir (el-MuǾcemü’l-muħtaś, s. 266; el-Bidâye, XIV, 294; Burhâneddin İbn Müflih, II, 519).
İbn Müflih’in dört oğlu da Hanbelî mezhebinin önde gelen simalarından olup bunlar Zeynüddin Abdurrahman, Burhâneddin ve Takıyyüddin lakaplarıyla anılan Dımaşk Hanbelî Kadısı Ebû İshak İbrâhim, Şehâbeddin Ahmed ve Şerefeddin Abdullah’tır. İbn Müflih’in torunları arasından da pek çok âlim yetişmiştir. Gazze’deki ilk Hanbelî kadısı Nizâmeddin Ebû Hafs Ömer b. İbrâhim, Ekmeleddin Muhammed b. Abdullah, el-Maķśadü’l-erşed’in müellifi Burhâneddin İbrâhim b. Muhammed b. Abdullah ve Dımaşk Kadısı Şerefeddin Abdullah b. Ömer b. İbrâhim bunlardan bazılarıdır.
Eserleri. 1. Kitâbü’l-FürûǾ. Hanbelî mezhebinin orta hacimdeki temel fürû metinlerinden biridir. Kolay okunup ez-berlenebilmesi için çok defa görüşler belirtilmekle yetinilmiş, delillere yer verilmemiştir. Müellif konuları genellikle mezhepte tercih edilen görüşe öncelik vererek ele almış, bu arada diğer üç fıkıh mezhebinin görüşlerine de yer vermiştir. Eserin çeşitli neşirleri vardır (I-III, Kahire 1339/1921; nşr. Abdüllatîf Muhammed es-Sübkî, I-VI, Kahire 1341/1922; nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, I-VI, Beyrut 1415/1985). Kitâbü’l-FürûǾ üzerine Alâeddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman el-Merdâvî Taśĥîĥu’l-FürûǾ (nşr. Ali b. Abdullah Âl-i Sânî, Katar 1379/1960; nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc, I-VI, Kahire 1388/1967, Kitâbü’l-FürûǾ ile birlikte; Beyrut 1405/1985), Yûsuf el-Merdâvî Nihâyetü’l-ĥükmi’l-meşrûǾ fî taśĥîĥi’l-FürûǾ ve Ahmed b. Ebû Bekir b. Muhammed b. İmâd el-Hamevî el-Maķśa-dü’l-münciĥ li-FürûǾı İbn Müfliĥ adıyla birer şerh, İbn Nasrullah ve Ebû Bekir İbn Kundüs de birer hâşiye kaleme almışlardır. 2. el-Âdâbü’ş-şerǾiyye (I-III, Kahire 1348/1929, 1987; Riyad 1391/1971, 1397/1977; I-III, nşr. Şuayb el-Arnaût - Ömer el-Kayyâm, Beyrut 1416/1996). İslâm ahlâkına dair olan eser Haccâvî tarafından Şerĥu Manžûmeti’l-âdâb li’bni Müfliĥ adıyla manzum hale getirilmiştir. 3. en-Nüket ve’l-fevâǿidü’s-seniyye Ǿalâ müşkili’l-Muĥarrer li-Mecdiddîn İbn Teymiyye İbn Teymiyye’nin el-Muĥarrer fi’l-fıķh Ǿalâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel adlı kitabının şerhidir (I-II, Kahire 1369/1950; Riyad 1984). 4. Uśûlü’l-fıķh. Cemâleddin İbnü’l-Hâcib’in Muħtaśarü’l-müntehâ’sı derecesinde bir kitap olduğu, diğer pek çok Hanbelî usul
kitabında bulunmayan meseleleri ihtiva ettiği söylenen eser, Fehd b. Muhammed es-Sedhân tarafından bir kısmı yüksek lisans, bir kısmı da doktora tezi olarak iki cilt halinde neşre hazırlanmıştır (1401, 1404, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd). Kaynaklarda İbn Müflih’in ayrıca Şerĥu’l-MuķniǾ, Ĥâşiye Ǿale’l-MuķniǾ, Ĥâşiye Ǿale’l-Münteķā adlı eserleri olduğu belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Şemseddin İbn Müflih, Kitâbü’l-FürûǾ (nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Beyrut 1405/1985, neşredenin girişi, I, 1-11; Zehebî, el-MuǾcemü’l-muħtaś bi’l-muĥaddiŝîn (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 265-266; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 294, 308; İbn Râfi‘, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1402/1982, II, 252-253; İbnü’l-Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 99; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 261-262; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 16; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 9-18; II, 517-520; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 43-44, 84-85; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût - Hasan İsmâil Merve), Beyrut 1997, V, 118-120; İbn Tolun, el-Ķalâǿidü’l-cevheriyye fî târîħi’ś-Śâlihiyye (nşr. M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1401/1980, I, 243-244; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-müneđđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Ömer b. Garâme el-Amrî), Beyrut 1416/1996, s. 229-232; Keşfü’ž-žunûn, I, 42; II, 1256; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 199-200; Muhammed eş-Şattî, Muħtaśaru Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile (nşr. Fevvâz Ahmed ez-Zemerlî), Beyrut 1406/1986, s. 70; Abdülkādir Bedrân, el-Medħal ilâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), Beyrut 1405/1985, s. 437-438; Brockelmann, GAL Suppl., II, 129; Îżâĥu’l-meknûn, II, 678; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, V, 125-126; G. Makdisi, “Ibn Müfliĥ”, EI² (İng.), III, 882-883; Muhammed Hâdî Müezzin-i Câmî, “İbn Müfliĥ”, DMBİ, IV, 654-656; Ferhat Koca, “Hanbelî Mezhebi”, DİA, XV, 541.
Ferhat Koca