İBN MENGLÎ
(ابن منكلي)
Muhammed b. Mahmûd b. Menglî (Mengelî) en-Nâsırî eş-Şemsî (ö. 778/1376 [?])
Savaş sanatı ve avcılık konusundaki eserleriyle tanınan Memlük kumandanı.
700-705 (1301-1306) yılları arasında Kahire’de doğdu. Babası bir Kıpçak’tı. Bahriyye Memlükleri’nden olan İbn Menglî, el-Melikü’n-Nâsır Muhammed’in üçüncü saltanat döneminde (1309-1341) küçük yaşta, emîrlerin çocuklarından oluşan ve “evlâdü’n-nâs” denilen ihtiyat askerleri sınıfına girdi. Daha sonra Sultan el-Melikü’l-Eşref II. Şa‘bân’ın (1363-1377) muhafız kuvvetleri arasında yer aldı ve nakîbülceyş tayin edildi. Askerlik sanatını çok iyi bildiği kaydedilen İbn Menglî 778’de (1376) vefat etti. 784’te (1382) öldüğü de rivayet edilir.
Eserleri. 1. Ünsü’l-melâ bi-vaĥşi’l-felâ. Avcılığa dairdir. Ebü’r-Rûh Îsâ b. Ali el-Bağdâdî’nin (ö. 638/1240) el-Cemhere fî Ǿulûmi’l-bayzara adlı ansiklopedik eserinin (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3813) muhtasarı olup kitaba bazı ilâveler de yapılmıştır. İbn Menglî’nin bu eseri yazarken Demîrî, Câhiz, İbn Kuteybe, İbn Vahşiyye, İbn Zühr gibi birçok müellifin bu konudaki kitaplarından faydalandığı anlaşılmaktadır. Florian Pharaon tarafından Traité de vénerie adıyla Fransızca’ya çevrilip Arapça metniyle birlikte neşredilen eseri (Paris 1880) Muhammed Îsâ Sâlihiyye de yayımlamıştır (Amman 1993). 2. Kitâbü’t-Tedbîrâti’s-sulŧâniyye fî siyâseti’ś-śınâǾati’l-ĥarbiyye. Müellifin askerlikle ilgili çalışmalarının bir özeti olan eserin Bağdat (el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī, nr. 646), Kahire (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 1147 B; el-Methafü’l-harbî, nr. 379), İstanbul (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2856), Londra (British Museum, nr. 822) ve Leningrad (Üniversite Ktp., nr. 862) nüshaları Sâdık Mahmûd el-Cümeylî tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (bk. bibl.). 3. el-Aĥkâmü’l-mülûkiyye ve’đ-đavâbiŧu’n-nâmûsiyye. 778’de (1376) yazılmış olup savaş usullerinden bahsetmektedir (British Museum, nr. 822; el-Hizânetü’t-Teymûriyye, nr. 23; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 705). Eserin neşre hazırlandığı belirtilmekte, ancak basılıp basılmadığı bilinmemektedir (Avvâd, I, 36).
4. el-Edilletü’r-resmiyye fi’t-teǾâbi’l-ĥarbiyye. Mahmûd Şît Hattâb eserin önce bir bölümünü (MMMA, XVII [Kahire 1971], s. 173-178), daha sonra da tamamını (Bağdad 1409/1989) yayımlamıştır. 5. el-Ĥiyel fi’l-ĥurûb ve fetĥi’l-medâǿin ve ĥıfži’đ-đurûb. Çeşitli savaş hileleri ve silâhlardan bahseden eseri İbn Menglî Yunanca’dan tercüme etmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3086, 3087; TSMK, III. Ahmed, nr. 3469; diğer yazma nüshaları için bk. Avvâd, I, 271-272; III, 80).
İbn Menglî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: er-Risâletü’l-marżiyye fî śınâǾati’l-cündiyye, Fennü’l-ĥarb, el-Menhelü’l-Ǿaźb li-vürûdi ehli’l-ĥarb, Aķśa’l-emed fi’r-red Ǿalâ münkiri sırri’l-Ǿaded, et-TeǾâbi’l-ķameriyye, Risâletü’t-taĥķīķ fî sürǾati’t-tevfîķ, ed-Dürrü’ŝ-ŝemîn fî aĥvâli’l-müteķaddimîn; el-Ǿİķdü’l-meslûk fîmâ yelzemü celîse’l-mülûk. Saîd Abdülfettâh Âşûr, İbn Menglî’nin eserlerinden hareketle “Fennü’l-ķıtâli’l-baĥrî Ǿinde’l-müslimîn fî đavǿi kitâbâti Muĥammed b. Menglî el-Mışrî” (Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb ve’t-terbiyye, sy. 11 [Küveyt, Haziran 1977], s. 35-46) adlı bir çalışma yapmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 150; Keşfü’ž-žunûn, I, 50, 133, 136, 890; II, 1152, 1885; Brockelmann, GAL, II, 136; Suppl., II, 167; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 172; Sarton, Introduction, III/2, s. 1641-1642; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XII, 53-54; C. Avvâd, Meśâdirü’t-türâŝi’l-Ǿaskerî Ǿinde’l-ǾArab, Bağdad 1401/1981, I, 36, 46, 104, 159-160, 271-272, 354; II, 224, 307, 411; III, 80; C. Zeydân, Âdâb, III, 269-270; Sâdık Mahmûd el-Cümeylî, “et-Tedbîrâtü’s-sulŧâniyye fî siyâseti’s-śınâǾati’l-ĥarbiyye”, el-Mevrid, XII/4, Bağdad 1983, s. 319-324; F. Viré, “Ibn Manglī”, EI² Suppl. (İng.), s. 392-393.
Asri Çubukçu