İBN MENDEVEYH

(ابن مندويه)

Ebû Alî Ahmed b. Abdirrahmân el-İsfahânî (ö. 410/1019 [?])

Müslüman hekim.

Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bazı kaynaklarda onun da babası Abdurrahman b. Mendeveyh gibi edebiyatla ve bilhassa şiirle uğraştığı kaydediliyorsa da bu alanlarda herhangi bir eseri ele geçmemiştir. Döneminin ünlü bir hekimi olarak devlet adamlarından daima saygı gördüğü anlaşılmaktadır. İlmî hayatı ve şöhretine dair klasik kaynaklarda yer alan nâdir ayrıntılardan birine göre Büveyhîler’den Adudüddevle’nin Bağdat’ta kurduğu Bîmâristân-ı Adudî’ye davet edilen yirmi dört hekim arasında yer alıyordu. Kâtib Çelebi ölüm yılını 410 (1019), Bağdatlı İsmâil Paşa 440 (1048) olarak vermekte, Adudüddevle 372’de (983) öldüğü için ilk tarih daha mâkul görünmektedir.

İbn Mendeveyh’in Bîmâristân-ı Adudî’deki klinik çalışmalarının yanı sıra gerek başlangıç gerekse uzmanlık seviyesinde birçok eser kaleme aldığı görülmektedir. Dönemin tıp aleyhtarı telakkilerine cevap vereninden, doğrudan doğruya İsfahan hastahanesinde hizmet gören meslektaşlarına karşı yazılmış olanına kadar geniş bir yelpaze teşkil eden eserlerinin o dönemde yankılar uyandırdığı anlaşılmakta, çoğunun günümüze ulaşmış olması da bunu göstermektedir. Kitap yazdığı başlıca alanlar diyabetik, çocuk sağlığı, farmakoloji ve oftalmolojidir. Genellikle çalışmalarını meslektaşlarına ithaf eden İbn Mendeveyh’in temas kurduğu tıp adamları arasında Ulusây (Uluçay) adlı bir de Türk hekimi bulunmaktadır.

Eserleri. Fuat Sezgin’in tesbitlerine göre (GAS, III, 328-329) kaynaklarda elliye yakını zikredilen kitaplarının on sekizi günümüze ulaşmıştır; başlıcaları şunlardır: Genel tıp. Kitâbü’l-Medħal fi’ŧ-ŧıb, Kitâbü’l-Câmî el-muħtaśar fî Ǿilmi’ŧ-ŧıb, Kitâbü’l-Kâfî fi’ŧ-ŧıb (el-Ķānûnü’ś-śaġīr), Kitâbü’l-Maķālât fi’ŧ-ŧıb, Kitâbü Nihâyeti’l-iħtiśâr fi’ŧ-ŧıb, Risâle fî tedbîri’l-cesed. Diyabetik. Kitâbü’l-EŧǾime ve’l-eşribe, Kitâbü’ş-Şarâb, Risâle fî enne’l-mâǿ lâ yaġźû, Risâle fî vaśfi inhiđâmi’ŧ-ŧaǾâm, Risâle fi’n-nebîź ve menâfiǾih ve međârrih. Oftalmoloji. Risâle fî ŧabaķāti’l-Ǿayn, Risâle fî intişâri’l-Ǿayn, Risâle fî Ǿilâci żaǾfi’l-baśar. Farmakoloji. Risâle fî uśûli’ŧ-ŧîb ve’l-mürekkebâti’l-Ǿıŧriyye (nşr. Takī Dânişpejûh, Mecelle-i Ferheng-i Îrân Zemîn, XV [1968], s. 222-253), Risâle fi’l-Kâfûr, Risâle fi’t-temri’l-Hindî. Çocuk sağlığı. Risâle fî evcâǾi’l-eŧfâl (Dâvir M. es-Sâmirî tarafından neşredilmiştir, bk. bibl.).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’l-Kıftî, İħbârü’l-Ǿulemâǿ, s. 285; İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 459-460; Safedî, el-Vâfî, I, 53-55; Keşfü’ž-žunûn, I, 573; Îżâĥu’l-meknûn, II, 259; Brockelmann, GAL Suppl., I, 423; Sezgin, GAS, III, 328-329; Dâvir M. es-Sâmirî, “Risâle fî evcâǾi’l-eŧfâl li-Ebî ǾAlî Aĥmed b. ǾAbdirraĥmân b. Mendeveyh”, el-Müǿerriħu’l-ǾArabî, sy. 36, Bağdad 1408/1988, s. 257-265.

İlhan Kutluer