İBN KĀDİ’l-CEBEL
(ابن قاضي الجبل)
Ebü’l-Abbâs Şerefüddîn Ahmed b. el-Hasen b. Abdillâh el-Makdisî ed-Dımaşkī (ö. 771/1370)
Hanbelî fakihi.
Babasının Hanbelî kadılığı yaptığı Dımaşk’ta 9 Şâban 693 (5 Temmuz 1294) tarihinde doğdu. Birçok âlim yetiştiren Kudüs asıllı Kudâme ailesine mensuptur. İbn Kādi’l-Cebel İbn Şeyhü’l-Cebel lakabıyla tanınmıştır. İsmâil b. Abdurrahman el-Ferrâ, Muhammed b. Ali el-Vâsıtî, Ahmed b. Abdurrahman b. Mü’min es-Sûrî, Muhammed b. Yahyâ b. Sa‘d el-Makdisî, Takıyyüddin Süleyman b. Hamza, Müneccâ et-Tenûhî gibi âlimlerden hadis dinledi. Takıyyüddin İbn Teymiyye’den başta fıkıh olmak üzere birçok ilim dalında ders aldı.
Babası Hasan b. Abdullah, Takıyyüddin İbn Teymiyye, Ebü’l-Fazl İbn Asâkir ve Ömer İbnü’l-Kavvâs gibi âlimlerin icâzetiyle genç yaşta fetva vermeye başlayan İbn Kādi’l-Cebel, Hanbelî fıkhı konusundaki derin bilgisiyle mezhepte ictihad derecesine ulaştı. Mısır’dan aldığı davet üzerine, yeni inşa edilen Sultan Hasan Medresesi’nde fıkıh dersleri vermek için 761 (1360) yılında Kahire’ye gitti ve bu görevinin yanında Saîdüssuadâ (Salâhiyye) Hankahı’nın meşihatlığına tayin edildi. Burada bir müddet kalarak öğretim, telif ve fetva ile meşgul olduktan sonra Dımaşk’a dönen İbn Kādi’l-Cebel’in, Sultan Mansûr Selâhaddin Muhammed tarafından Gazze’deki bir kaleye sığınan isyancı Beydemir’e 28 Ramazan 762 (1 Ağustos 1361) tarihinde gönderilen elçilik heyetinde yer aldığı ve bundan üç yıl sonra tekrar Kahire’ye davet edildiğine dair bilgilerden Mısır ve Suriye’de hüküm süren Memlük yöneticileriyle iyi ilişkiler içinde olduğu anlaşılmaktadır.
Dımaşk’taki Sâhibiyye, Cevziyye ve Ebû Ömer medreseleriyle Emeviyye Camii’nde de çeşitli dersler veren İbn Kādi’l-Cebel 767 yılı Ramazanında (Mayıs 1366) Dımaşk Hanbelî kādılkudâtı tayin edildi. Bu görevini sürdürürken 14 Receb 771 (11 Şubat 1370) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Kāsiyûn’daki aile kabristanına defnedildi.
Eserleri. 1. el-Münâķale ve’l-istibdâl bi’l-evķāf (el-Münâķale fi’l-evķāf ve mâ fî źâlike mine’n-nizâǾ ve’l-ħilâf). Müellifin, vakıfların istibdâl yoluyla amacına uygun bir başka şekilde daha yararlı hale getirilmesi meselesini diğer mezheplerin görüşlerine de başvurmak suretiyle incelediği bir risâledir. Bu husustaki görüşlerini, çağdaşı olan Hanbelî âlimi Yûsuf b. Muhammed el-Merdâvî el-Vâżıĥu’l-celî fî naķżi ĥükmi İbn Ķāđi’l-Cebel el-Ĥanbelî adlı eserinde tenkit etmiştir. Bu iki risâle, aynı konudaki üçüncü bir risâleyle birlikte Muhammed Süleyman el-Eşkar tarafından MecmûǾ fi’l-münâķale ve’l-istibdâl bi’l-evķāf adıyla neşredilmiştir (Küveyt 1409/1989). 2. Fetâvâ fi’l-ġınâ. Mûsikinin dinî hükmüne dair bir risâle olup Hamed b. Abdülazîz ed-Duveyyân tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1409/1988). Eserin kapağında yanlış olarak müellifin adı İbn Kādi’l-Cîl, vefat tarihi de 751 (1350) şeklinde yazılmıştır. 3. el-ĶavâǾidü’l-fıķhiyye. Klasik kaynaklarda adı geçmeyen bu eserin eksik bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de (nr. 2754) bulunmaktadır (Brockelmann, II, 129; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, s. 46).
İbn Kādi’l-Cebel’in kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de şunlardır: el-Fâǿiķ fî fürûǾi’l-Ĥanbeliyye, el-Ķaśdü’l-müfîd fî ĥükmi’t-tevķīd, Ķaŧrü’l-ġamâm fî şerĥi eĥâdîŝi’l-aĥkâm, Mesǿeletü refǾi’l-yedeyn, Tenķīĥu’l-ebĥâŝ fî refǾi’t-teyemmüm li’l-aĥdâŝ, er-Red Ǿale’l-Kiyâ el-Herrâsî.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Kādi’l-Cebel, el-Münâķale ve’l-istibdâl bi’l-evķāf (MecmûǾ fi’l-münâķale ve’l-istibdâl bi’l-evķāf içinde, nşr. Süleyman el-Eşkar), Küveyt 1989, neşredenin girişi, s. 16-28; İbn Râfi‘, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1402/1982, II, 354; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 272, 286, 305, 316, 317, 320, 321; İbn Receb, eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Kahire 1372/1952, II, 453-454; İbn Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 150, 193; II, 294-295; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 120-121; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 108; a.mlf., el-Menhelü’ś-śâfî, I, 284-286; Burhâneddin İbn Müflih, el-Maķśadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 92-95; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 34, 44-46, 102; İbn İyâs, BedâǿiǾu’z-zühûr, I, 34-98; Keşfü’ž-žunûn, I, 495; II, 1217, 1851, 1883; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VI, 219-220; İbn Humeyd, es-Süĥubü’l-vâbile Ǿalâ đarâǿiĥi’l-Ĥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd), Beyrut 1416/1996, I, 131-136; Brockelmann, GAL Suppl., II, 129; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 365-366; Hânî Subhî el-Amed, MuǾcemü’n-nâbihîn, Amman 1985, I, 135-136; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-münađđad fî esmâǿi kütübi meźhebi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Câsim b. Süleyman Füheyd ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 46.
Kemal Yıldız