İBN EBÛ SELEME
(ابن أبي سلمة)
Ebû Hafs Ömer b. Ebî Seleme Abdillâh b. Abdilesed el-Mahzûmî (ö. 83/702)
Hz. Peygamber’in üvey oğlu.
Muhtemelen hicretten iki yıl önce (620) dünyaya geldi; hicretin 2. yılında (623-24) Habeşistan’da doğduğuna dair bilgilerin doğru olmadığı anlaşılmaktadır (Zehebî, I, 151; III, 407). Birinci Akabe Biatı’ndan bir yıl önce Medine’ye hicret ettiği bilinen (DİA, X, 229) babası Ebû Seleme, Hz. Peygamber’in süt kardeşi ve halası Berre bint Abdülmuttalib’in oğludur. Anne ve babası ilk müslümanlardan ve Habeşistan hicretine katılanlardandır. Kaynaklardaki bilgiler ihtilâflı olmakla birlikte Kureyşliler’in müslüman olduğu haberi Habeşistan’a ulaşınca ikisi de Mekke’ye dönmüş, fakat haberin yalan olduğunun anlaşılması üzerine bir süre sonra Resûl-i Ekrem’in izniyle Medine’ye gitmek için yola çıkmışlardı. Ancak müşrikler, Ümmü Seleme ile oğlu Seleme’nin hicretine engel olunca babası yola yalnız çıkmak zorunda kalmış, anne ve oğulun hicreti ise yaklaşık bir yıl sonra gerçekleşmiştir. İbn Ebû Seleme hicretin 3. yılında babasının vefatı üzerine üç kardeşi ile birlikte yetim kaldı. Medine’de başka yakınları olmadığı
için annesi Ümmü Seleme’nin Hz. Peygamber’le nikâhlanması sırasında kendisinin velî sıfatıyla onu görevlendirdiğine dair bir rivayet yanında (İbn Sa‘d, VIII, 90; Zehebî, III, 407) bu görevi ağabeyi Seleme’nin üstlendiği de ileri sürülmüştür (Zehebî, III, 408; İbn Hacer, el-İśâbe, II, 66). İbn Ebû Seleme bundan sonra Resûl-i Ekrem’in himayesinde büyüdü. Hendek Gazvesi esnasında Hz. Peygamber’in hanımlarıyla birlikte Hassan b. Sâbit’in konağında kaldığı belirtilmektedir. Resûlullah vefat ettiğinde dokuz yaşında bulunduğundan küçük yaşta sahâbî olma vasfını kazananlardan biri oldu.
Hz. Ali, Cemel Vak‘ası’ndan önce Ümmü Seleme’nin bu seferde kendisine refakat etmesini istemiş, Ümmü Seleme de kendi yerine savaşa İbn Ebû Seleme’nin katılmasını sağlamıştı. İbn Ebû Seleme dirayetli ve yetenekli bir kimse olduğundan Hz. Ali tarafından Bahreyn ve Fars valilikleri gibi önemli görevlere tayin edildi. Hz. Ali’nin vefatından (40/661) sonra görevinden ayrılıp Medine’ye döndü, hayatının geri kalan kısmını Medine’de geçirdi ve burada vefat etti.
İbn Ebû Seleme Hz. Peygamber’den ve annesinden hadis rivayet etmişse de rivayetlerinin on beşe ulaşmadığı ifade edilmektedir. Onun çocuk eğitimi konusunda rivayet ettiği hadisler bizzat yaşadığı olayları yansıtması bakımından önemlidir. Kendisinden başta oğulları Muhammed ve Abdullah olmak üzere Ebû Ümâme b. Sehl b. Huneyf, Saîd b. Müseyyeb, Atâ b. Ebû Rebâh, Urve b. Zübeyr b. Avvâm, Vehb b. Keysân, Sâbit el-Bünânî gibi muhaddisler hadis öğrenmiş; namaz, yiyip içme, oruç, aile hayatı gibi konulara dair rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer almıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Müsned, IV, 26-27; İbn İshak, es-Sîre, s. 242; İbn Hişâm, es-Sîre2, II, 345, 349, 469; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VIII, 87, 90; Belâzürî, Ensâb (Zekkâr), II, 63; İbn Hibbân, Târîħu’ś-śaĥâbe (Bûrân ed-Dannâvî), Beyrut 1408/1988, s. 173; a.mlf., eŝ-Ŝiķāt, III, 263; İbn Mencûye, Ricâlü Śaĥîĥi Müslim, II, 32; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, II, 474-475; Hatîb, Târîħu Baġdâd, I, 194; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), IV, 183; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXI, 372-375; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, I, 151; II, 202-204; III, 406-408; İbn Hacer, el-İśâbe, II, 66, 519; a.mlf., Tehźîbü’t-Tehźîb, VII, 455-456; Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî, Ezvâcü’n-Nebî (nşr. M. Nizâmeddin el-Füteyyih), Dımaşk 1413/1992, s. 158-159; Köksal, İslâm Tarihi (Medine), IV, 145-146, 151; Wensinck, el-MuǾcem, VIII, 205; Emîne Ömer el-Harrât, Ümmü Seleme, Dımaşk 1415/1995, s. 21-22; Selâhattin Polat, “Ebû Seleme el-Mahzûmî”, DİA, X, 229.
Salih Karacabey