İBN CEVSÂ
(ابن جوصا)
Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Abbâs) Ahmed b. Umeyr b. Yûsuf ed-Dımaşkī (ö. 320/932)
Hadis hâfızı.
230 (844-45) yılı civarında doğdu. Aslen Dımaşklı olup Benî Hâşim’in veya Muhammed b. Sâlih b. Beyhes el-Kilâbî’nin mevlâsıdır. Ebü’t-Takī Hişâm b. Abdülmelik, Muhammed b. Abdullah b. Meymûn, Yûnus b. Abdüla‘lâ ve İmrân b. Bekkâr el-Kilâî gibi muhaddislerle Mısır ve Şam âlimlerinden hadis rivayet etmiştir. Kendisinden Ebû Ali en-Nîsâbûrî, Hamza el-Kinânî, Taberânî, İbnü’s-Sünnî, İbn Adî, Hâkim el-Kebîr ve İbn Hibbân gibi hadis hâfızları rivayette bulunmuşlardır. Ebû Ali en-Nîsâbûrî, hocası İbn Cevsâ’nın hadisin temellerinden biri sayıldığını belirtmekte, Taberânî sika olduğunu, İbn Hacer garîb rivayetleri bulunan sadûk bir râvi kabul edildiğini söylemekte, kendisini yakından tanıyan diğer bazı âlimler de onun hadis bilgisine duydukları hayranlığı dile getirmektedirler.
Döneminin büyük hadis hâfızlarından ve cerh ve ta‘dîl âlimlerinden sayılmasına rağmen İbn Cevsâ’yı tenkit edenler de olmuştur. Dârekutnî fazla güvenilir olmadığını, bazı hadislerin sadece onun tarafından rivayet edildiğini belirtmiş, talebesi Hamza el-Kinânî de İbn Cevsâ’dan duyup yazdığı rivayetlerin 200 cüz kadar tuttuğunu, bununla beraber kendisinden hadis yazmamış olmayı temenni ettiğini söyleyerek hocasını tenkit etmiş ve ondan yazdığı hadisleri rivayet etmemiştir. Ancak Zehebî, Hamza el-Kinânî’nin bu görüşüne karşı çıkarak diğer muhaddisler gibi onun da hadis metninde değil isnadda hata yapabileceğini ileri sürmüş, İbn Cevsâ’nın Hamza el-Kinânî’nin yaşça küçük hocalarından olması ve kendisinden yazdığı rivayetlerin nâzil rivayetler durumunda kalması sebebiyle onun olumsuz bir tavır takındığını, esasen İbn Cevsâ’nın hâfızasında çok rivayet bulunduğundan bunlardan bazılarında yanılsa bile sadûk bir hadis hâfızı olduğunu belirtmiştir (Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 797; AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 18). İbn Cevsâ’nın evinde köpek beslediğini gören Da‘lec b. Ahmed, bunun evde köpek bulundurmayı yasaklayan hadise ters düştüğünü ileri sürerek ondan hadis rivayetini terketmiştir (İbn Asâkir, V, 116). İbn Cevsâ, 28 Cemâziyelevvel 320’de (6 Haziran 932) vefat etmiştir.
İbn Cevsâ’nın rivayet ettiği bazı hadisleri ihtiva eden cüzün bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Mecmû‘, nr. 60). Onun ayrıca el-Müsned adlı bir eserinin olduğu (Tâcü’l-Ǿarûs, “cvś” md.), İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿının İbn Vehb ve İbnü’l-Kāsım rivayetlerini bir araya getirdiği (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 87) belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Tâcü’l-Ǿarûs, “cvś” md.; İbn Adî, el-Kâmil, II, 858; İbn Mâkûlâ, el-İkmâl, III, 200; Sem‘ânî, el-Ensâb, III, 372-373; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ (Amravî), V, 109-117; Bedrân, Tehźîbü Târîħi Dımaşķ, I, 421-422; İbnü’l-Cevzî, el-Muntažam, VI, 242; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 795-798; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 87; XV, 15-21; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 239-240; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 285; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 154; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 37; Sezgin, GAS, I, 177; Yâsîn Sevvâs, Fihristü mecâmiǾu’l-medreseti’l-ǾÖmeriyye, Küveyt 1408/1987, s. 298; Saîdullah Karabeglû, “İbn Cevśâ”, DMBİ, III, 281-282.
Hasan Elik