İBN BEZÎZE

(ابن بزيزة)

Ebû Fâris (Ebû Muhammed) Abdülazîz b. İbrâhîm b. Ahmed b. Bezîze et-Teymî et-Tûnisî (ö. 673/1274)

Mâlikî âlimi.

Tercih edilen görüşe göre 14 Muharrem 606’da (19 Temmuz 1209) Tunus’ta dünyaya geldi. Doğum tarihi 616 (1219) olarak da kaydedilir. Öğrenimini doğduğu yerde yaptı. Hocaları arasında, hepsi de VI. (XII.) yüzyılda Mâlikîler’in büyük müctehidlerinden Muhammed b. Ali el-Mâzirî’nin tesirinde kalan Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülcebbâr er-Ruaynî es-Sûsî, Ebû Muhammed Abdüsselâm b. Ali el-Bürcînî, Kadı Ebü’l-Kāsım İbnü’l-Berrâ ve Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Harrâlî gibi şahsiyetler yer alır. Öğrenimini tamamladıktan sonra Mâlikîler’in Tunus’taki önemli âlimlerinden biri oldu. Gençlik dönemini Hafsî Emîri Ebû Zekeriyyâ, olgunluk ve yaşlılık dönemini oğlu Müstansır zamanında geçirdi. Kelâm, fıkıh, tefsir ve Arap diline ait eserler telif ettiği gibi pek çok öğrenci yetiştirdi. İfrîkıye Kadısı İbn Zeytûn onun meşhur öğrencilerinden biridir. İbn Bezîze’nin ölümüyle ilgili olarak kaynaklarda farklı tarihler kaydedilir. 4 Rebîülevvel 662’de (5 Ocak 1264) veya 663 (1265) yılında öldüğüne dair rivayetleri isabetli bulmayan Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’ye göre 673 (1274) yılında Tunus’ta vefat etti (Neylü’l-ibtihâc, s. 268).

Eserleri. 1. el-İsǾâd fî şerĥi’l-İrşâd (el-İsǾâd fî taĥrîri maķāśıdi’l-İrşâd, el-İsǾâd Ǿale’l-İrşâd). İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’ye ait eserin şerhidir (Tunus, Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 604, 20073). 2. Ġāyetü’l-emel fî şerĥi’l-Cümel. Zeccâcî’nin el-Cümel fi’n-naĥv adlı eserine yapılmış bir şerhtir (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1484).

İbn Bezîze’nin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: 1. Şerĥu’l-ǾAķīdeti’l-burhâniyye. Ebû Amr Osman b. Abdullah’a ait eser üzerine yapılmış bir şerhtir. 2. Şerĥu’l-esmâǿi’l-ĥüsnâ. 3. el-Menķūl min muǾcizâti’r-Resûl. 4. et-Tenbîh Ǿalâ mevâżıǾa min Minhâci’l-edille. Büyük bir ihtimalle İbn Rüşd’e ait el-Keşf Ǿan menâhici’l-edille adlı kitapta hatalı bulduğu görüşleri eleştirdiği bir eserdir. 5. el-Beyân ve’t-taĥśîl el-muŧliǾ Ǿalâ Ǿulûmi’t-Tenzîl (Tefsîrü’l-Ķurǿâni’l-Kerîm). Eserde İbn Atıyye el-Endelüsî ile Zemahşerî’nin tefsirlerinden geniş çapta nakiller yapılmış ve her iki müellifin yöntemi birleştirilmiştir. 6. Minhâcü’l-Ǿavârif ilâ rûĥi’l-maǾârif. Müellif tarafından Îżâĥu’s-sebîl ilâ menâhici’t-teǿvîl adıyla ihtisar edilen eserde te’vil yöntemleri üzerinde durulur. 7. el-Envâr fî fażli’l-Ķurǿân ve’d-duǾâǿ ve’l-istiġfâr. 8. Şerĥu’t-Telķīn. Kadı Abdülvehhâb b. Ali el-Bağdâdî’ye ait eserin şerhidir. 9. Şerĥu’l-Aĥkâmi’l-kübrâ. İbnü’l-Harrât’ın hadislerden çıkarılan hükümlere dair el-Aĥkâmü’l-kübrâ’sına yapılmış bir şerhtir. 10. Şerĥu’l-Aĥkâmi’ś-śuġrâ. Yine İbnü’l-Harrât’ın hadislerden çıkarılan hükümlere dair eserinin şerhidir. 11. Şerĥu’l-Mufaśśal. Zemahşerî’nin nahve dair eserine yapılmış bir şerhtir.

BİBLİYOGRAFYA:

Zehebî, el-Müştebih, I, 70; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc, Trablus 1408/1989, s. 268; Keşfü’ž-žunûn, I, 19; II, 1158; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 190; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 581; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 232-233; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, s. 127-129; Cemâl b. Hammâde, “el-ǾÂlimü’l-uśûlî ǾAbdü’l-Ǿazîz b. İbrâhim b. Bezîze et-Tûnisî”, ǾÂlemü’l-kütüb, III/3, Riyad 1982, s. 363-368; IV/ 2 (1983), s. 221-230.

Mustafa Öz