İBN BERBER
(ابن بربر)
el-Abbâs b. el-Fazl b. Ya‘kūb b. Fezâre (ö. 247/861)
Ağlebîler’in Sicilya valisi.
İbn Berber lakabını niçin aldığı bilinmemektedir. Sicilya Valisi Ebü’l-Ağleb İbrâhim b. Abdullah b. Ağleb’in 10 Receb 236 (17 Ocak 851) tarihinde vefatı üzerine ada ileri gelenleri tarafından vali olarak seçildi. Bu görevi Ağlebî Emîri Muhammed b. Ağleb tarafından da onaylandı. İbn Berber, amcası Rebâh b. Ya‘kūb’u Mâdûnî (Madonie) dağlarının eteklerinde bulunan Kal‘atüebûsevr (Caltavuturo) üzerine sefere gönderdi (237/851). Rebâh kaleyi fethedemedi, ancak pek çok esir ve ganimet elde ederek geri döndü. Esirler İbn Berber’in emriyle öldürüldü (Muhammed Tâlibî, s. 522; Amari, II, 457).
Ağlebî ordusunun Sicilya’ya çıkmasıyla birlikte akınlardan bunalan Bizans idaresi, adanın yönetim merkezini doğu sahilindeki Sarakūsa’dan (Siracusa) orta kısımda bulunan Kasryâne’ye (Castrogiovanni, Enna) taşımıştı. Bunun üzerine müslümanların stratejisi Kasryâne’nin ele geçirilmesi üzerine yoğunlaştı. İbn Berber, Kasryâne’yi fethetmek için önce çevreyle irtibatını kesmeye ve şehrin lojistik imkânlarını ele geçirmeye çalıştı. Ancak Kasryâne Kalesi çok geniş ve sarp bir kayalık arazi üzerine kurulduğundan zaptedilmesi oldukça zordu. Daha önce yapılan akınlar kalenin bu coğrafî konumu sebebiyle sonuçsuz kalmıştı.
İbn Berber kuvvetleri, 238 (852) baharında Kasryâne civarında baskınlar yaparak buğday üretimi açısından zengin olan şehri ekonomik ve lojistik bakımdan zor durumda bıraktı. Ayrıca Katâniye (Catania), Sarakūsa, Nûtus (Noto) ve Ragusa şehirleri üzerine akınlar düzenlenerek tarım alanları büyük zarara uğratıldı ve pek çok esir alındı. Aynı yıl beş ay süren bir kuşatmadan sonra Besîra (Butera) fethedildi. Alınan esirler Mâzer bölgesindeki çiftliklerde çalıştırıldı. 239’da (853) Sebrîne (Santa Severina) ele geçirildi. Daha sonraki yıllarda da akınlara devam eden İbn Berber bazı kalelerin yöneticileriyle antlaşmalar yaptı.
İbn Berber, Kasryâne’nin fethi için gerekli çalışmaları yapmak üzere Kasrülhadîd şehrini (Castel del Ferro / Kasrülcedîd = Castelnovo, Gagliano) kuşattı. İki ay süren kuşatmadan sonra kaledekilerden 200 kişinin serbest bırakılması şartıyla kale kendisine teslim edildi (243/857). Kalede bulunan diğer insanlar Palermo’ya götürülüp köle olarak satıldı, kale ise tamamen yıktırıldı. Aynı yıl Ceflûzî’yi (Cefalu) kuşatan İbn Berber kalenin terkedilip yıkılması şartıyla halkı serbest bıraktı.
Adada kara savaşlarında başarılı olan İbn Berber deniz seferlerini de ihmal etmedi. Donanmanın başına getirdiği kardeşi Ali denizde akınlar düzenledi ve ganimetler elde etti. Ali, Adriyatik denizinde Bizans’ın kırk savaş gemisinden onunu askerleriyle birlikte ele geçirdi (244/858-59). Fakat toparlanıp tekrar saldırıya geçen Bizans donanması karşısında yirmi gemisini kaybetti. İbn Berber’in bizzat kendisinin deniz seferleri düzenlediği, İtalya’daki Kıllevriye (Calabria) ve Ankeberde’ye (Puglia) akınlar yapıp buraya müslüman nüfus yerleştirdiği kaydedilmektedir.
İbn Berber 244 (859) yılı kışında Kasryâne üzerine asker gönderdi. Şehir civarında baskınlar düzenleyen askerler ganimet ve esirlerle geri döndü. Esirler arasında bulunan şehrin ileri gelenlerinden biri Kasryâne’ye gizlice girebilecek bir yol bulunduğunu bildirdi. Bunun üzerine İbn Berber amcası Rebâh’ı 2000 askerle birlikte öncü birlik olarak gönderdi. Esirin gösterdiği yerden içeri giren askerler kalenin kapılarını açınca İbn Berber âni bir hücumla şehri fethetti (15 Şevval 244/24 Ocak 859). Bizans, adadaki çok önemli bir üssünü kaybettiği gibi siyasî açıdan da darbe yemiş oldu. Alınan ganimetlerden İfrîkıye’deki Ağlebî Emîri Ebû İbrâhim Ahmed b. Muhammed’e, oradan da Abbâsî Halifesi Mütevekkil-Alellah’a hediyeler gönderildi.
Kasryâne’nin kaybı Bizans’ta şok etkisi yaptı. İmparator III. Mikhail 300 gemilik bir donanmayı Sicilya üzerine gönderdi. İbn Berber kuvvetleri karşısında yenilgiye uğrayan Bizans donanması 100 gemisini kaybetti. Bizans donanmasının gelişinden cesaret alan Eblâ (Avola), Eblanto (Platani), Kal‘atülbellût (Caltabellota) ve Kal‘atüebûsevr şehirleri antlaşmaları bozarak birleşik bir ordu kurdular. İbn Berber bu orduyu Ceflûzî yakınlarında mağlûp etti.
İbn Berber, Sicilya’nın önemli şehirlerinden Sarakūsa üzerine yapacağı akınlarda üst olarak kullanmayı düşündüğü Kasryâne’yi imar etti, savunmasını güçlendirdi ve kaledeki asker sayısını arttırdı. Sarakūsa’ya akın düzenledikten sonra Gîrân Karkanne’ye (Caltagirone) ulaştı. Fakat aynı gün rahatsızlandı ve üç gün sonra da vefat etti (3 Cemâziyelâhir 247/14 Ağustos 861). Öldüğü yerde defnedilen İbn Berber’in naaşının hıristiyanlar tarafından çıkarılarak yakıldığı nakledilir (İbnü’l-Esîr, VII, 64; Moscato, s. 16; Amari, II, 473). İbn Berber’in yerine amcası Ahmed b. Ya‘kūb getirildi.
BİBLİYOGRAFYA:
Belâzürî, Fütûĥ (nşr. Abdullah et-Tabbâ‘ - Ömer Enis et-Tabbâ‘), Beyrut 1987, s. 329; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VII, 60-64; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 111-113; İbn Haldûn, el-Ǿİber, IV, 202; Himyerî, er-Ravżü’l-miǾŧâr, s. 475-476; La cronaca Siculo-Sarecena di Cambridge (nşr. G. Cozza-Luzi), Palermo 1890, s. 57; Aziz Ahmad, A History of Islamic Sicily, Edinburg 1975, s. 13; G. B. Moscato, Cronaca Dei Musulmani di Sicilia, Cosenzal 1983, s. 15-16; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), III, 264; Muhammed Tâlibî, ed-Devletü’l-Aġlebiyye (trc. Müncî es-Sayyâdî), Beyrut 1985, s. 520-530; M. Amari, Storia Dei Musulmani di Sicilia, Palermo 1991, II, 454-473; İbrahim Altan, İslâm Tarihinde Sicilya Adası’nın Yeri (yüksek lisans tezi, 1993), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 46-49; F. Maurici, Breve Storia Degli Arabi in Sicilia, Palermo 1995, s. 44-46; Hasan Hüsni Abdülvehhab, “Contribution à l’histoire de l’Afrique du nord et la Sicile, extraite du ‘A’mal al-A‘lam d’Ibn al-Hatib”, Centenario Della Nascita Di Michele Amari, II, Palermo 1910, s. 427-482; U. Rizzitano, “Ķaśryānnih”, EI² (İng.), IV, 733.
İbrahim Atlan