İBN BALABÂN
(ابن بلبان)
Ebü’l-Hasen Emîr Alâüddîn Alî b. Balabân b. Abdillâh el-Mısrî (ö. 739/1339)
Hanefî fakihi ve hadis âlimi.
675 (1276) yılında doğdu. Türk asıllı olduğu belirtilmektedir. Kahire’de yerleşti. Ahmed b. İbrâhim es-Serûcî, Fahreddin İbnü’t-Türkmânî, Reşîdüddin İbnü’l-Muallim gibi hocalardan fıkıh dersi aldı. Kutbüddin el-Halebî, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, İbn Asâkir diye bilinen Bahâeddin Kāsım b. Muzaffer ve İbnü’s-Savvâf el-Kureşî gibi âlimlerden hadis, Alâeddin Konevî’den mantık ve usul, Ebû Hayyân el-Endelüsî’den nahiv okudu. Mısır’da Hanefî fıkhının otoritelerinden biri oldu ve aralarında Zehebî ile Kureşî’nin bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Nâib Argun ed-Devâdâr ile dostluk kurdu. Mısır Memlük Sultanı II. Baybars döneminde (1309-1310) yıldızı parladı. Kaynaklarda bir müddet kadılık yaptığı belirtilen İbn Balabân 9 Şevval 739’da (20 Nisan 1339) Kahire’de öldü ve Bâbünnasr’ın dışındaki türbeye defnedildi.
Eserleri. 1. el-İĥsân fî taķrîbi Śaĥîĥi İbn Ĥibbân. İbn Hibbân’ın el-Müsnedü’ś-Śaĥîĥ (Śaĥîĥu İbn Ĥibbân) adlı eserinin fıkıh bablarına göre düzenlenmiş şekli olup dokuz cilttir. İlk cildini Ahmed Muhammed Şâkir’in tahkik edip yayımladığı eserin (Kahire 1953) tamamı, Şuayb el-Arnaût ile Hüseyin Esed tarafından tahkiki ve hadislerinin tahrîci yapılarak Śaĥîĥu İbn Ĥibbân (I-XVI, Beyrut 1404-1408), Kemal Yûsuf el-Hût tarafından sadece tahkik edilerek el-İĥsân bi-tertîbi Śaĥîĥi İbn Ĥibbân (I-IX, Beyrut 1407/1987) adıyla neşredilmiştir. 2. Telħîśü’l-İlmâm fî eĥâdîŝi’l-aĥkâm. Takıyyüddin İbn Dakīkul‘îd’e ait eserin telhisidir. 3. Tuĥfetü’l-ĥarîś fî şerĥi’t-Telħîś. Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Hanefî fıkhına dair el-CâmiǾu’l-kebîr’ine Hılâtî’nin yazdığı Telħîśü’l-CâmiǾi’l-kebîr adlı telhisin şerhi olup İstanbul kütüphanelerinde birçok yazma nüshası bulunmaktadır (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 178, 475; Suppl., I, 290; II, 66, 80). Tuĥfetü’l-ĥarîś’i Ömer b. İshak el-Gaznevî ihtisar etmiştir. 4. ǾUmdetü’s-sâlik fi’l-menâsik (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 982; Mihrişah Sultan, nr. 133).
İbn Balabân’ın bunlardan başka Sîretü’n-nebî śallallāhü Ǿaleyhi ve sellem ve Tenbîhü’l-ħâŧır Ǿalâ źelleti’l-ķāriǿi’ź-źâkir adlı eserleri olduğu, ayrıca Taberânî’nin el-MuǾcemü’l-kebîr’ini fıkıh bablarına göre tertip ettiği kaynaklarda belirtilmektedir. Brockelmann ve Ziriklî’nin Ebü’l-Hasan Ali b. Balabân’a nisbet ettikleri el-Maķāśıdü’s-seniyye fi’l-eĥâdîŝi’l-ilâhiyye ve Eĥâdîŝü’l-Ǿavâlî adlı eserler (GAL Suppl., II, 80; el-AǾlâm, V, 74) Ebü’l-Kāsım Ali b. Balabân el-Makdisî el-Kerekî’ye (ö. 684/1285) aittir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Balabân, el-İĥsân bi-tertîbi Śaĥîĥi İbn Ĥibbân (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1407/1987, neşredenin girişi, I, 19-20; a.e. (nşr. Şuayb el-Arnaût - Hüseyin Esed), Beyrut 1404/1984, neşredenlerin girişi, I, 47-49; Ali b. Balabân el-Makdisî, el-Maķāśıdü’s-seniyye fi’l-eĥâdîŝi’l-ilâhiyye (nşr. Muhyiddin Müstû - Muhammed el-Îd el-Hatrâvî), Beyrut 1408/1988, neşredenlerin girişi, I, 15-23; Zehebî, el-Ǿİber, III, 356; Selâhaddin es-Safedî, AǾyânü’l-Ǿaśr ve aǾvânü’n-naśr (nşr. Fuad Sezgin - Mâzin Amâvî), Frankfurt 1990, II, 172-173; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 307; İbn Râfi‘ es-Selâmî, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1982, I, 278-280; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđiyye, II, 548; Makrizî, es-Sülûk, I/3, s. 730; II/2, s. 470; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 32; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 368; IX, 321; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 43; Süyûtî, Buġyetü’l-vuǾât, II, 152; a.mlf., Ĥüsnü’l-muĥâđara, I, 468; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 325; Keşfü’ž-žunûn, I, 158, 486; II, 1003, 1075, 1737, 1832; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, V, 388; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 118; Brockelmann, GAL, I, 172, 178, 475; Suppl., I, 273, 290; II, 66, 80; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 74; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 20; Sezgin, GAS, I, 190, 426-427; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 75.
Cengiz Kallek