İBN ATIYYE ed-DIMAŞKĪ
(ابن عطيّة الدمشقيّ)
Ebû Muhammed Abdullāh b. Atıyye b. Abdillâh ed-Dımaşkī (ö. 383/993)
Tefsir ve kıraat âlimi.
Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Dımaşk’ta Câbiye Kapısı denilen yerdeki Atıyye Mescidi’nde imamlık yaptığı, Endülüs müfessirlerinden olan diğer İbn Atıyye’den (ö. 541/1147) ayırt edilebilmesi için kendisine İbn Atıyye el-Kadîm denildiği bilinmektedir. Arz ve semâ yoluyla Hasan b. Habîb, Muhammed b. Nadr b. Ahrem ve Ca‘fer b. Hamdân en-Nîsâbûrî’den kıraat tahsil etmiş; İbn Cevsâ, Ali b. Abdullah el-Hımsî ve Ebû Ali el-Hadâirî’den hadis rivayet etmiştir. Ali b. Dâvûd ed-Dârânî, Abdullah b. Sevvâr el-Anesî ve Turfe el-Harestânî gibi şahsiyetler, kıraat ilminde kendisinden faydalanan ve rivayette bulunanlar arasında yer almaktadır. Hadiste sika olarak değerlendirilen İbn Atıyye’nin âyetlerin tefsirinde istişhâd için ezberinde binlerce beyit bulunduğu rivayet edilmiştir. İbn Atıyye Şevval 383’te (Kasım-Aralık 993) Dımaşk’ta vefat etti.
Kaynaklar İbn Atıyye’nin bir tefsiri olduğunu, Brockelmann, bu eserin Süleymaniye (Âşir Efendi, nr. 35) ve Ahmediyye (Halep) kütüphanelerinde birer nüshasının bulunduğunu zikrediyorsa da Süleymaniye Kütüphanesi’nin eski katalogunda kaydedilen tefsirin halen mevcut olmadığı görülmekte, Sezgin de Ahmediyye nüshasını bulamadığını belirtmektedir. Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında, Kurtubî’nin el-CâmiǾ li-aĥkâmi’l-Ķurǿân’ında ve Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin el-Baĥrü’l-muĥîŧ’inde İbn Atıyye’nin bu eserinden iktibas edilmiş bölümler bulunduğu ileri sürülmüştür (Sezgin, I, 105). Ancak bu iktibasların yapıldığı tefsirin İbn Atıyye el-Endelüsî’ye ait el-Muĥarrerü’l-vecîz mi, yoksa İbn Atıyye ed-Dımaşkī’nin burada sözü edilen eseri mi olduğu hususu ayrı bir inceleme konusudur.
BİBLİYOGRAFYA:
Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), II, 664-665; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 381-400, s. 64; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-nihâye, I, 433; Taşköprizâde, Miftâĥu’s-saǾâde, II, 106; Brockelmann, GAL Suppl., I, 335; Sezgin, GAS (Ar.), I, 104-105; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 176-177.
Bedrettin Çetiner