İBN ÂŞİR el-FÂSÎ
(ابن عاشر الفاسيّ)
Ebû Muhammed Abdülvâhid b. Ahmed b. Alî b. Âşir el-Endelüsî el-Fâsî el-Ensârî (ö. 1040/1631)
Kıraat ve fıkıh âlimi.
Aslen Endülüslü olup Fas’ta doğdu. Soyu ensara dayanır. Büyük ceddine nisbetle İbn Âşir diye meşhur olmuştur. Fas’ta pek çok hocanın derslerine devam eden İbn Âşir kıraat, tefsir, hadis, fıkıh ve fıkıh usulü, kelâm, mantık, edebiyat, riyâziyyât, tıp gibi çeşitli alanlarda kendini yetiştirdi. Ebü’l-Abbas Ahmed b. Fakīh ve Osman el-Lematî’den kıraat okudu. Kırâat-i seb‘ayı Ebü’l-Abbas Ahmed b. Kefîf, Ebû Abdullah Muhammed Şerîf el-Mürrî gibi âlimlerden; hadis, nahiv ve diğer ilimleri Fas müftüsü Ebû Abdullah Muhammed b. Kāsım el-Kassâr el-Kaysî, amcası Ebü’l-Fazl Kāsım b. Muhammed, amcasının oğlu Ceźvetü’l-iķtibâs sahibi Ebü’l-Abbas İbnü’l-Kādî, İbn Azîz diye bilinen Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed et-Tücîbî, Ebü’l-Fazl Kāsım b. Muhammed el-Gassânî, Ebû Abdullah Safiyyüddin Muhammed b. Yahyâ el-İzzî gibi hocalardan öğrendi. 1008’de (1600) çıktığı hac yolculuğu esnasında uğradığı yerlerde ve özellikle Mısır’da tanınmış âlimlerden istifade fırsatını buldu. Nitekim İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿını Ebû Abdullah Muhammed el-Hannân’a, Tirmizî’nin Şemâǿilü’n-nebî’sini Ebü’l-Hasan Ali el-Bütayvî’ye arz yoluyla okudu. Yetiştirdiği öğrenciler arasında bilhassa Meyyâre diye meşhur olan Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Fâsî’nin ismi zikredilir. Fıkıhta Mâlikî mezhebini benimseyen, ibadet hayatına ve nefis terbiyesine önem veren İbn Âşir 3 Zilhicce 1040’ta (3 Temmuz 1631) elli yaşında Fas’ta vefat etti.
Eserleri. İbn Âşir’in çoğu manzum olan başlıca eserleri şunlardır: 1. el-Mürşidü’l-muǾîn Ǿale’ż-żarûrî min Ǿulûmi’d-dîn. Mâlikî mezhebine dair bir ilmihal olup 314 beyittir. Üç bölüme ayrılan eserde sırasıyla Eş‘arî mezhebine göre akaid, Mâlikî mezhebine göre ibadet ve Cüneyd-i Bağdâdî’ye göre tasavvuf ve ahlâk konuları işlenmiştir. Öğrencisi Meyyâre bu eseri önce ed-Dürrü’ŝ-ŝemîn ve’l-mevridi’l-muǾîn adıyla şerhetmiş (Fas 1292; Tunus 1293; Kahire 1305, 1306, 1330) daha sonra da Muħtaśarü’d-Dürri’ŝ-ŝemîn ve’l-mevridi’l-muǾîn adıyla kısaltmıştır (Kahire 1301, 1303, 1305; Tunus 1301). Üzerine ayrıca birçok şerh ve hâşiye yazılan (Brockelmann, II, 699-700) el-Mürşidü’l-muǾîn’in çeşitli baskıları yapılmıştır (Fas 1262, 1317; Kahire 1300; ayrıca bk. a.g.e., II, 700). 2. Fetĥu’l-mennân el-mervî bi-Mevridi’ž-žamǿân. Harrâz’ın resmü’l-mushafa dair Mevridü’ž-žamǿân adlı eserinin şerhidir. Bazı nüshaları Fas’ta Karaviyyîn Kütüphanesi’nde (nr. 225, 230, 858) ve Temgrût’ta Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye’de (nr. 822, 1724, 1969) bulunmaktadır. 3. el-İǾlân bi-tekmîli Mevridi’ž-žamǿân. Aynı eser için yazılmış kırk altı beyitlik bir tekmiledir. Yukarıdaki şerhin anılan nüshaları içinde yer aldığı gibi Merakeş’te Hizânetü İbn Yûsuf’ta (nr. 229/4) Zevâǿidü’l-Mevrid adıyla bir nüshası mevcuttur. 4. Tenbîhü’l-ħullân Ǿale’l-iǾlân bi-tekmîli Mevridi’ž-žamǿân. el-İǾlân’ın şerhi olup Zekeriyyâ Umeyrât’ın tahkikiyle yayımlanmıştır (Beyrut 1415/1995 [Delîlü’l-ĥayrân’ın sonunda]).
5. Risâle (Urcûze) fî Ǿameli’r-rubǾi’l-müceyyeb. Astronomiye dair 130 beyitlik eserin bir nüshası Viyana’da bulunmaktadır (DMBİ, IV, 170). Muhammed b. Ali el-Ağzâvî el-Fâsî tarafından yapılan İtĥâfü’l-mübâşir adlı şerhi basılmıştır (Fas 1317). 6. Manžûme fi’l-fıķh. Bir nüshası Rusya Şarkiyat Enstitüsü’ndedir (a.g.e., IV, 170). 7. Şifâ’ü’l-ķalbi’l-cerîĥ bi-şerĥi Bürdeti’l-medîĥ. 8. Manžûme fi’l-itbâǾ ve’t-tevķīd (son üç eserin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, II, 700).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, III, 96-98; Meyyâre, Muħtaśarü’d-Dürri’ŝ-ŝemîn, Muhammediyye, ts. (Matbaatü’l-Fudâle), s. 5-8, 278; Îżâĥu’l-meknûn, I, 104; II, 467; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 636; Serkîs, MuǾcem, I, 155; II, 1821-1822; Brockelmann, GAL Suppl., II, 350, 699-700; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 323; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VI, 205; M. Âbîd el-Fâsî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti’l-Ķaraviyyîn, Darülbeyzâ 1399/1979, I, 241-242, 248; II, 525; Muhammed b. Tayyib el-Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, Rabat 1402/1982, I, 283-288; Muhammed el-Menûnî, Delîlü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’n-Nâśıriyye, Muhammediyye 1405/1985, s. 63, 108, 127; Sıddîk b. Arabî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti İbn Yûsuf bi-Merrâküş, Beyrut 1414/1994, s. 29, 243; “İbn ǾÂşir”, DMBİ, IV, 170.
Muhammed Eroğlu