HİŞÂM b. UBEYDULLAH
(هشام بن عبيد الله)
Hişâm b. Ubeydillâh er-Râzî (ö. 221/836)
Hanefî fakihi ve muhaddis.
Babasının adı bazı kaynaklarda Abdullah şeklinde geçmektedir. Sem‘ânî, Hişâm’ı ehl-i bid‘atın karşıtı olarak Sünnî nisbesiyle anılanlar arasında saydığı gibi Rey köylerinden Sin’e nisbetle Sinnî diye anıldığını da belirtir. Yâkūt el-Hamevî ve İbnü’l-Esîr ise yalnız Sin’e nisbetini kaydetmişlerdir. Hişâm, fıkhı Ebû Hanîfe’nin talebeleri Ebû Yûsuf ve Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’den öğrendi. Şeybânî’nin onun Rey’deki evinde vefat etmiş olması talebesiyle olan yakınlık derecesini göstermektedir.
Birçok âlimden ders aldığını ve ilim uğrunda 700.000 dirhem harcadığını söyleyen Hişâm re’y taraftarı olmasına rağmen hadis rivayetiyle de meşhurdur. İbn Ebû Zi’b, Mâlik b. Enes, Hammâd b. Zeyd, Ebû Avâne, Leys b. Sa‘d, İbn Lehîa gibi âlimlerden hadis rivayet etmiş; kendisinden Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs er-Râzî, Ahmed b. Furât, Bakıyye b. Velîd, Muhammed b. Saîd el-Attâr, Hasan b. Arafe ve başkaları rivayette bulunmuştur. Hişâm’ı Ebû Hâtim “sadûk”, İbn Hibbân ve Ebû İshak eş-Şîrâzî “leyyin” olarak vasıflandırmışlardır. Bir rivayete göre de İbn Hibbân onu “sika” olarak kabul etmiş, bazı hadisleri ise mevzû görülerek terkedilmiştir.
Hişâm b. Ubeydullah’ın en-Nevâdir ve Śılâtü’l-eŝer adlı kitapları kaynaklarda zikredilmektedir. Bunlardan ilki Serahsî’nin el-Mebsûŧ’unun kaynaklarındandır (meselâ bk. el-Mebsûŧ, II, 163, 193; III, 16). İmam Muhammed’e ait el-CâmiǾu’l-kebîr’in Haydarâbâd neşrinde (1356) Hişâm b. Ubeydullah’ın en-Nevâdir’inden yapılan ilâvelere de yer verilmiştir (DİA, VII, 110).
BİBLİYOGRAFYA:
İclî, eŝ-Ŝiķāt, s. 458; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, IX, 67; Şîrâzî, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿ, s. 138; Serahsî, el-Mebsûŧ, II, 163, 193; III, 16; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), III, 326-327; İbnü’l-Cevzî, eđ-ĐuǾafâǿ, III, 174; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, III, 269; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 150; İbn Kudâme el-Makdisî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, II, 19-20; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, X, 446-447; a.mlf., el-Ǿİber, I, 302; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, IV, 300-301; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, I, 387-388; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, III, 569-570; İbn Hacer, Tehźîbü’t-Tehźîb, XI, 47-48; a.mlf., Lisânü’l-Mîzân, VI, 195; Keşfü’ž-žunûn, II, 1081, 1981; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, II, 49; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 223; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 508; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 87; Sezgin, GAS, I, 433; Yunus Vehbi Yavuz, “el-Câmiu’l-Kebîr”, DİA, VII, 110.
Mehmet Erdoğan