HİNDÛŞAH es-SÂHİBÎ
(هندوشاه الصاحبي)
Fahrüddîn Hindûşâh b. Sencer b. Abdillâh es-Sâhibî el-Kîrânî en-Nahcıvânî (ö. 730/1329-30)
Türk asıllı tarihçi, dil âlimi ve edebiyatçı.
Muhtemelen VII. (XIII.) yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan’ın Nahcıvan bölgesindeki Kîrân şehrinde doğdu. Hakkında mevcut bilgiler kendi verdikleriyle sınırlıdır. Bağdat’ta Müstansıriyye Medresesi’nde okudu; Şemseddin Muhammed b. Hakîm el-Kîşî’den özel ders aldı. Sâhibî nisbesini, Sâhibdîvân Şemseddin Cüveynî veya Alâeddin Atâ Melik Cüveynî’nin maiyetinde bulunmasından dolayı aldığı sanılmaktadır. 674 (1275-76) yılında, Cüveynîler tarafından Kâşân’ın idaresiyle görevlendirilen kardeşi Seyfüddevle Emîr Mahmud’a nâiblik yapmış, ömrünün bir kısmını Lûr-ı Büzürg Atabegleri’nden Nusretüddin Ahmed b. Yûsufşah’ın (1296-1333) hizmetinde geçirerek Tecâribü’s-selef adlı ünlü eserini ona ithaf etmiştir.
Eserleri. 1. Tecâribü’s-selef der Tevârîħ-i Ħulefâǿ ve Vüzerâ-yı Îşân. Müellif, 724 yılı Muharrem ayında (Ocak 1324) kitabını yazmakla meşgul olduğunu belirtir. Asr-ı saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemleriyle Emevî, Abbâsî, Fâtımî, Büveyhî, Selçuklu devletleri hakkında bilgi veren Hindûşah, bu Farsça eserinde İbnü’t-Tıktakā’nın (ö. 709/1309) el-Faħrî (Münyetü’l-fużalâǿ fî tevârîħi’l-ħulefâǿ ve’l-vüzerâǿ) adlı kitabını esas almış, İbn Kuteybe, Taberî, Nizâmülmülk, Enûşirvân b. Hâlid-i Kâşânî, İbnü’l-Esîr, Müberred ve Avfî gibi müelliflerin eserlerinden de faydalanmıştır. Müellif kitabında çağdaşlarının pek çoğunda görülen ağdalı üslûp yerine sade bir dil kullanmıştır. Abbas İkbâl-i Âştiyânî tarafından yayımlanan eserin (Tahran 1313 hş., 1344 hş., 1357 hş.) son baskısına Tevfîk Sübhânî bir fihrist eklemiştir. 2. Mevâridü’l-edeb. 707’de (1307-1308) Tebriz’de düzenlenen bir Arapça şiirler antolojisi olup çeşitli kütüphanelerde nüshaları vardır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2926; Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 925).
Kâtib Çelebi Hindûşah’a Śıĥâĥu’l-ǾAcem adlı bir eser nisbet etmektedir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1074). Onun verdiği bilgi birçok araştırmacı tarafından
tereddütle karşılanmış ve kitap, Hindûşah’ın Şems-i Münşî diye tanınan oğlu Muhammed’in Śıĥâĥu’l-Fürs’ü ile aynı eser kabul edilmiştir. Śıĥâĥu’l-ǾAcem’in Bratislava Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 549) bulunan bir nüshasını neşreden Gulâm Hüseyin Beygdilî ise (Tahran 1361 hş., 1366 hş.) yazdığı mukaddimede eserin Hindûşah’a ait olduğunu ileri sürmüştür. Ancak Farsça masdarların Türkçe karşılıklarının verildiği, Farsça’nın gramer kurallarının Türk diliyle anlatıldığı eserdeki Türkçe’nin XIV. yüzyılın başlarına ait olması mümkün olmadığından daha sonraki bir dönemde kaleme alınan Śıĥâĥu’l-ǾAcem’in Hindûşah es-Sâhibî’ye veya oğlu Muhammed’e nisbet edilmesi yanlıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Hindûşah es-Sâhibî, Tecâribü’s-selef (nşr. Abbas İkbâl-i Âştiyânî), Tahran 1357 hş., neşredenin mukaddimesi; Śıĥâĥu’l-ǾAcem (nşr. Gulâm Hüseyin Beygdilî), Tahran 1361, neşredenin mukaddimesi, s. 5-19; Cüveynî, Târîħ-i Cihângüşâ, I, s. XX; Keşfü’ž-žunûn, I, 344; II, 1074; Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, II, 514; Storey, Persian Literature, I/1, s. 81; I/2, s. 1232; Safâ, Edebiyyât, III/2, s. 1243-1244; a.mlf., Gencîne-i Süħan, IV, 161; M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âźerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 399; Brockelmann, GAL, II, 245; Suppl., II, 256; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 511; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XIII, 155; Arabische, Türkische und Persische Handschriften der Universitätsbibliothek in Bratislava (ed. J. Blaškovics), Bratislava 1961, s. 401; Nefîsî, Târîħ-i Nažm u Neŝr, I, 184; Hânbâbâ, Fihrist, I, 1182; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, III, 348; XXIII, 216; E. G. Browne, “The Tajaribu’s-Salaf a Persian Version of the Arabic Kitābu’l-Fahrī Composed by Hindushah Ibn Sanjar as-Sahibī al-Kirānī in 723/1323”, JRAS Centenary Supplement (1924), s. 245-254; Muhammed Hüseyin Rûhanî, “Tecâribü’s-selef”, DMT, IV, 108-109; Cl. Huart, “İbnü’t-Tiktakâ”, İA, V/2, s. 874-875; C. E. Bosworth, “Muĥammad b. Hindū-shāh”, EI² (İng.), VII, 404.
İsmail Aka