HÂKİM
(الحاكم)
Hadis ilminde üstün seviyeye ulaşmış kimse.
Hadis ilmiyle meşgul olanlar bu ilimde ulaştıkları seviyeye göre “tâlib, müsnid, muhaddis, hâfız, hüccet, hâkim” gibi unvanlarla anılmışlardır. “Hüküm veren” anlamına gelen ve daha çok kadılara verilen bir unvan olan hâkim unvanını (Hasan Paşa, s. 254) müteahhir bazı usulcüler, derin hadis bilgisiyle âlimler arasında ileri seviyeye ulaşan muhaddisler hakkında kullanmışlardır. Abdülfettâh Ebû Gudde ise bunu hatalı bulmaktadır (Cevâbü’l-Ĥâfıž Ebî Muĥammed, s. 126, 129, 132-133). Zira ona göre bu unvan kadılık görevinde bulunanlar hakkında kullanılmakta olup Hâkim en-Nîsâbûrî’ye de kadılık yapması (İbn Hallikân, IV, 281) sebebiyle verilmiştir.
Hadis ilminde hâkim seviyesine ulaşabilmek için rivayet edilen bütün hadisleri metin, sened, râvilerin durumu ve diğer yönleriyle bilmek gerekir. Buna göre hâkim terimi hüccet de dahil olmak üzere muhaddisler hakkında kullanılan unvanların en üstünü sayılmaktadır (Tehânevî, s. 30).
Mâlik b. Enes, Ahmed b. Hanbel, Buhârî, Müslim b. Haccâc, Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Nesâî, Ebû Îsâ et-Tirmizî, Muhammed b. Cerîr et-Taberî ve Hâkim en-Nîsâbûrî hâkim seviyesine ulaşmış muhaddislerden kabul edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Lisânü’l-ǾArab, “ĥkm” md.; İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 281; Ali el-Kārî, Şerĥu Nuħbeti’l-fiker, İstanbul 1327, s. 3; a.mlf., CemǾu’l-vesâǿil fî şerĥi’ş-şemâǿil, Beyrut, ts. (Dârü’l-Ma‘rife), I, 6; Bâcûrî, el-Mevâhibü’l-ledünniyye Ǿale’ş-Şemâǿili’l-Muĥammediyye, Kahire 1318, s. 4; Tecrid Tercemesi, I, 8; Tehânevî, KavâǾid fî Ǿulûmi’l-ĥadîŝ (nşr. Ebû Gudde), Beyrut 1392/1972, s. 30; Abdullah b. Hüseyin Hâtır el-Adevî, Ĥâşiyetü Laķŧi’d-dürer, Kahire, ts., s. 5; Hasan Paşa, el-Elķābü’l-İslâmiyye fi’t-târîħ ve’l-veŝâǿiķ ve’l-âŝâr, Kahire 1409/1989, s. 254; Ebû Gudde, Cevâbü’l-Ĥâfıž Ebî Muĥammed ǾAbdi’l-Ǿažîm el-Münzirî el-Mıśrî, Halep 1411, s. 126, 129, 132-133; Mücteba Uğur, Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara 1992, s. 117.
Mücteba Uğur