FÜTÛHU’l-GAYB

فتوح الغيب

Abdülkādir-i Geylânî’nin (ö. 561/1165-66) tasavvufa dair mev‘iza türündeki eseri.

Kādiriyye tarikatının pîri Abdülkādir-i Geylânî’nin sohbet meclislerinde, tekke ve medresede yaptığı konuşmaların oğlu Abdürrezzâk tarafından derlenmesinden meydana gelmiş olup yetmiş sekiz bölüme (makale) ayrılmıştır. Abdülkādir-i Geylânî’nin verdiği bilgileri ilham yoluyla doğrudan Allah’tan aldığını ifade etmek için esere muhtemelen derleyicisi tarafından “gaybdan gelen bilgiler” anlamındaki bu ad verilmiştir. Nitekim müellif el-Ġunye adlı eserinin başında da “fütûhu’l-gayb” tabirini kullanarak yazdıklarının ilham sonucu olduğuna işaret etmiştir.

Dinin emirlerine uyma, yasaklarından kaçınma ve kadere rızâ gösterme konularına dair kısa bir bölümle başlayan eser mücâhedenin ehemmiyet ve lüzumundan bahseden bölümle sona erer. Eserin sonunda Abdülkādir-i Geylânî’nin çocuklarına öğütleri, hastalığı ve ölümüyle ilgili bilgiler yer alır. Fütûĥu’l-ġayb’da dünya, zühd, takvâ, fakr, havf ve recâ, rızâ, teslimiyet, müridlik, müşâhede, marifet, nefis gibi tasavvufun genel konuları halkın anlayacağı şekilde açık bir üslûpla anlatılmıştır.

Fütûĥu’l-ġayb ilk olarak İstanbul’da (1281) ve Muhammed et-Tâzefî’nin Abdülkādir-i Geylânî’nin menâkıbına dair Ķalâǿidü’l-cevâhir adlı eserinin kenarında Kahire’de (1317) yayımlanmıştır. Daha sonra çeşitli baskıları yapılan eser (Kahire 1380, 1392) son olarak Muhammed Sâlim el-Bevvâb tarafından neşredilmiştir (Dımaşk 1986).

Eser İbn Teymiyye ve Abdülhak ed-Dihlevî tarafından şerhedilmiştir. İbn Teymiyye’nin Şerĥu kelimât min Fütûĥi’l-ġayb’ı kitabın sadece beş bölümünün geniş bir şerhidir. Tasavvuf karşıtı olan İbn Teymiyye’nin bu eserinde Abdülkādir-i Geylânî’den saygıyla bahsetmesi ve fikirleriyle uyum içinde bir tavır sergilemesi ikisinin de Hanbelî mezhebine mensup oluşuyla açıklanabilir. İbn Teymiyye’nin eseri MecmûǾu fetâvâ (Riyad 1381, X, 455-549) ve CâmiǾu’r-resâǿil (Cidde 1984, s. 79-189) içinde basılmış, tahkikli neşri İyâz Abdüllatîf İbrâhim tarafından yapılmıştır (Bağdad 1987). Abdülhak ed-Dihlevî’nin Miftâĥu’l-Fütûĥ adlı Farsça tercüme ve şerhi Leknev’de yayımlanmıştır (1298). Fütûĥu’l-ġayb Walter Braune tarafından Die Futūĥ al-Ġaib des ǾAbd-al-Qādir adıyla Almanca’ya (Leipzig 1933), Âftâbüddin Ahmed tarafından Futūh al-ghaib or Revelations of the Unseen adıyla İngilizce’ye (Lahor 1967), Abdülkadir Akçiçek tarafından Gizliden Sesler adıyla Türkçe’ye (Ankara 1962; 6. bs., İstanbul 1977) çevrilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA:

Abdülkādir-i Geylânî, Fütûĥu’l-ġayb (nşr. M Sâlim el-Bevvâb), Dımaşk 1986; Brockelmann, GAL Suppl., II, 123; S. Vahiduddin, “Futuh al-ghaib”, IC, XXIX/1 (1955), s. 74-75; Thomas Michel, “Ibn Taymiyya’s-Sharĥ on the Futūh al-ghayb of Abd al-Qādir al-Jilānî”, HI, IV/2 (1981), s. 3-12.

Nihat Azamat