FÂSÎ, Abdülkādir b. Ali
عبد القادر بن علي الفاسي
Ebû Muhammed (Ebü’s-Suûd) Abdülkādir b. Alî b. Yûsuf el-Fihrî el-Fâsî (ö. 1091/1680)
Âlim ve mutasavvıf.
2 Ramazan 1007’de (29 Mart 1599) Fas’ın kuzeyinde bulunan Kasrülkebîr’de (Alcazarquivir) doğdu. Endülüs asıllı olup Fas’a yerleşen, birçok âlim ve mutasavvıfın yetiştiği bir aileye mensuptur. İlk tahsilini babasının ve diğer âlimlerin yanında yaptı. Öğrenimini sürdürmek maksadıyla 1025 (1616) yılında Fas’a gitti. Aralarında Ârif el-Fâsî diye tanınan babasının amcası Ebû Zeyd (Ebû Muhammed) Abdurrahman b. Muhammed el-Fâsî, Ebü’l-Kāsım b. Ebü’n-Nuaym el-Gassânî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Makkarî ve İbn Âşir el-Fâsî’nin bulunduğu birçok hocadan ders aldı. Bu arada mutasavvıflarla tanıştı. Çok etkilendiği Şeyh Abdurrahman b. Muhammed el-Fâsî’ye intisap etti. İlim ve takvâsı ile kısa zamanda şöhrete kavuşan Abdülkādir, dedesi Ebü’l-Mehâsin el-Fâsî’nin Fas’ta kurduğu ez-Zâviyetü’l-Fâsiyye’nin şeyhi oldu. Burada ve Câmiu’l-Karaviyyîn’de başta hadis olmak üzere çeşitli dersler verdi ve çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Aralarında oğlu Ebû Zeyd Abdurrahman ile Ebû Ali el-Yûsî, Ebü’l-Hasan el-Hureyşî, Muhammed b. Abdüsselâm el-Bennânî ve Ebû Salim el-Ayyâşî gibi tanınmış âlimlerin de bulunduğu öğrencileri hakkında oğlu Abdurrahman İbtihâcü’l-beśâǿir fî men ķaraǿe Ǿale’ş-Şeyħ ǾAbdilķādir adıyla bir eser yazmıştır.
Resmî görev almayı kabul etmeyen Abdülkādir el-Fâsî kitap istinsah ederek hayatını kazanmıştır. En çok istinsah ettiği kitaplar Buhârî ve Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’leridir. Abdülhay el-Kettânî, Fâsî’nin yazdığı nefis bir Śaĥîĥ-i Buħârî nüshasının kendisinde mevcut olduğunu söyler (Fihrisü’l-fehâris, II, 776). Fâsî 8 Ramazan 1091 (2 Ekim 1680) tarihinde vefat etti ve vasiyeti üzerine kendi zâviyesine defnedildi. Bazı kaynaklarda vefat günü 9 Ramazan olarak geçmektedir.
Eserleri. Abdülkādir el-Fâsî’nin çoğu öğrencileri tarafından toplanıp bir araya getirilmiş fetva ve ders notlarından oluşan belli başlı eserleri şunlardır: 1. en-Nevâzilü’l-kübrâ (el-Ecvibetü’l-kübrâ), (I-II, Fas 1319). Fıkha dairdir. 2. el-Fıķhiyye. Cessûs lakabıyla tanınan Muhammed b. Kāsım el-Fâsî’nin şerhiyle birlikte basılmıştır (Fas 1315). 3. Ĥaşiyetü Śaĥîĥi’l-Buħârî (Fas 1307). Oğlu Abdurrahman el-Fâsî tarafından derlenmiştir. 4. Risâle fi’l-imameti’l-Ǿuzmâ (Fas 1316, mecmua içinde). 5. Fihristü’ş-Şeyħ ǾAbdülķādir el-Fâsî. Muhammed Ben Şeneb tarafından Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır (Etude sur les personnage mentionnés dans l’lgaza du Cheikh Abd al-Qādir el-Fasy, Paris 1907). 6. el-ǾAķīde. Oğlu Abdurrahman el-Fâsî tarafından şerhedilmiştir (Rabat el-Hizânetü’l-âmme, nr. 496). 7. en-Netîcetü’l-maĥmûde fi’l-red Ǿalâ zâǾimi milkiyyeti Vâdi’l-Meśmûde. Bir nüshası Fas’ta el-Hizânetü’l-Ahmediyye’de mevcuttur (Abdüsselâm b. Abdülkādir b. Sûde, I, 62). Fasî’nin ayrıca el-Ferâǿiż ve’s-sünen adlı bir eseri olduğu kaydedilmektedir (Kādirî, II, 272).
Abdülkādir el-Fâsî’nin hayatı hakkında müstakil eserler telif edilmiştir. Bunların arasında en tanınmışı, oğlu Ebû Zeyd Abdurrahman’ın Tuĥfetü’l-ekâbir fî menâķıbi’ş-Şeyħ ǾAbdilķādir adlı kitabıdır. Yine Abdurrahman tarafından dedesinin amcası Ârif el-Fâsî’yle ilgili olarak yazılan Ezhârü’l-bustân fî menâķıbi’ş-Şeyħ ǾAbdirraĥmân da Abdülkādir el-Fâsî’ye dair haber ve menkıbeleri ihtiva etmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Abdurrahman b. Abdülkâdir el-Fâsî, Tuhfetü’l-ekâbir fî menâkıbi’ş-Şeyh ǾAbdilkâdir, Rabat el-Hizânetü’l-melikiyye, nr. 707; a.mlf., Ezhârü’l-bustân, Rabat el-Hizânetü’l-âmme, nr. 2074, s- 406; Ahmed b. Ya‘kub el-Vellâlî, Mebâhisü’l-envâr, Rabat el-Hizânetü’l-âmme, nr. 2305; Muhibbî, Hulâsatü’l-eser, II, 444-446; Kadiri, Neşrü’l-mesânî, II, 270-279; Versilanî, Nüzhetü’l-enzâr fî fazli Ǿilmi’t-târih, ve’l-ahbâr, Beyrut 1394/1974, I, 124; Selâvî, Kitâbü’l-İstiksâ, VII, 4, 45, 105, 108; Serkîs, MuǾcem, I, 207; II, 1430; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 314-315; Brockelmann, GAL Suppl., I, 263; II, 708; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 763-771, ayrıca bk. İndeks; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 166; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, V, 295; Muhammed Dâvûd, Târîhu Tıtvân, Tıtvân 1379/1959, I, 304-309; Abdüsselâm b. Abdülkâdir b. Sûde, Delîlü müǿerrihi’l-Mağribi’l-aksâ, Dârülbeyzâ 1960-65, I, 62, 179, 196; II, 315; Ömer Ferruh, MeǾâlimü’l-edebi’l-ǾArabî, Beyrut 1406/1986, II, 777-781; E. Levi-Provençal, “ǾAbd al-Kâdir al-Fâsi”, EI² (İng.), I, 70; Ch. Pellat, “al-Fâsi”, EI² Suppl. (İng.), s. 302-303.
İbrâhim Harekât