EZRAÎ
الأذرعي
Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hamdan b. Ahmed el-Ezraî (ö.783/1381)
Şafiî fakihi.
Şam’ın 106 km. güneyinde bugün Der’a adıyla anılan Ezriâtta doğdu. Doğum tarihi kaynaklarda 707 (1307), 708 ve 709 olarak geçmektedir. Şamdaki ilk öğrenimi sırasında Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Zehebî, İbnü’n-Nakb el-Mısrî, İbn Cümle, Takıyyüddin es-Sübkî, Fahreddin el-Mısrî gibi âlimlerden fıkıh tahsil etti ve bazılarından icâzet aldı. Şam’ın çeşitli kesimlerinde kadı nâibliği yaptı. Öğrenimine Kahire, İskenderiye ve Kudüs’te devam etti. Daha sonra Halep’e dönerek bir süre şehrin kadısı Ebû Abdullah Nûreddin es-Sâiğ’ın nâibliğini yaptı. Kadı vefat edince nâiblik görevini bırakarak kendini telif, öğretim ve fetva işlerine verdi. Ayrıca buradaki Zâhiriyye (Sultâniyye) ve Esediyye medreseleriyle Dârü’l-hadîsi’l-Bahâiyye’de çeşitli dersler verdi. Fetvaları Halep civarında şöhret buldu. el-Ĥalebiyyât adıyla bilinen eserinde topladığı meselelerle ilgili olarak dönemin meşhur Şâfiî âlimi Takıyyüddin es-Sübkî ile çeşitli yazışmalarda bulundu.
Ezraî bir müddet sonra tekrar Kahire’ye gitti (772/1370). Burada kaldığı süre içinde âlimler onun ilim sohbetlerinde bulundular. Ardından Halep’e dönen ve ömrünün sonuna kadar burada kalan Ezrâî’yi Bedreddin ez-Zerkeşî ve Burhâneddin el-Bîcûrî gibi âlimler ziyaret ederek ilminden faydalandılar.
Bildiklerini çok çabuk ve kolay bir şekilde yazıya dökebilme kabiliyetine sahip olan Ezraî her gün bir defter teşkil edecek kadar yazı yazardı. Ancak uzun süre devam ettiremediği bu çalışmalarının ürünleri müsvedde halinde kalmış ve daha sonra da kaybolmuştur.
Fıkhî meselelerde çok titiz davranan Ezraî nâdir hallerde belli sayıdaki kişilere fetva izni verirdi ki Şerefeddin Mûsâ b. Muhammed el-Ensârî ile Şerefeddin ed-Dâdîhî bunlardandır. Ömer el-Bârînî, halk arasındaki yüksek mevkiine rağmen cevap veremediği güç meselelerle ilgili olarak Ezraînin görüşlerine müracaat ederdi. Ezraî 15 Cemâziyelâhir 783’te (6 Eylül 1381) Halep’te vefat etti ve Bâbülmakām’ın dışına defnedildi.
Kehhâle, Ezraînin biyografisini bir yerde doğru olarak verdikten sonra (MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 210-211) kaynak olarak kullandığı Şevkânî’nin el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾinde Ezraînin biyografisiyle ondan hemen önce gelen İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî’nin biyografisini yanlışlıkla birleştirerek İbnü’z-Zübeyr’in doğum ölüm tarihlerini ve Milâkü’t-teǿvîl adlı eserini Ezraî’ye nisbet etmek suretiyle ikinci bir Ezraî biyografisi daha vermiştir (a.g.e., I, 151).
Eserleri. Başvurduğu sayısız kaynaktan yaptığı nakillerin çokluğuyla dikkati çeken Ezraînin eserleri şunlardır: 1. et-Tavassuŧ ve’l-fetĥ beyne’r-Ravża ve’ş-Şerĥ, Abdülkerîm er-Râfiî’nin, Gazzâlî’nin meşhur eseri el- Veciz üzerine yaptığı Fethu’l-Ǿazîz adlı şerh ile Nevevî’nin bu şerhe yazdığı Ravżatüŧ-ŧalibin adındaki muhtasar esas alınmak suretiyle hazırlanan yirmi ciltlik bir eserdir (Yazma nüshalar için bk. Brockelmann, I, 753; II, 108). 2. Ġunyetü’l-muĥtâc. 3.Ķūtül-muĥtâc. Bu iki eser, müellifin Nevevî’nin Minhâcü’-ŧâlibîn’i üzerine yaptığı iki ayrı şerhi olup birincisi sekiz, İkincisi on cilttir. Birbirini tamamlayıcı mahiyette olan eserlerden Ķūtül-muhtâc’ı, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Ahmed el-Hamevî Lübâbü’l-Ķūt adlı eserinde özetlemiştir (Bu iki eserin nüshaları için bk. a.g.e., I, 680; II, 108).
Bunlardan başka Ezraî’nin, Cemâleddin el-İsnevî’nin Nevevî’nin adı geçen Ravżatü’ŧ-ŧâlibîn’ine yazdığı el-Mühimmât Ǿale’r-Ravza adlı şerh üzerine yaptığı üç ciltlik bir ta’likten ibaret olan ve talâk bahsinden sonrası yazılamayan TaǾlîķa Ǿale’l-Mühimmat (et-Tenbîhât Ǿalâ evhâmi’l-Mühimmât), bazı fıkıh meseleleriyle ilgili fetvaları içeren el-Ĥalebiyyât, Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin el-Ĥâvi’ś-śaġīr’inin muhtasarı olan Muħtaśarü’l-Ĥāvī adlı eserleri kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Kâdî Şühbe, Tabakatü’ş-ŞâfiǾiyye, III, 141 -143; İbn Hacer, ed-Dürerü’l kâmine, I, 125-128; a.mlf., İnbâǿü’l-ğumr, II, 61-63; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire (Popper), XI, 216; a.mlf., el-Menheluş-şâfî, I, 291-294; Keşfü’z-zunûn, I, 627, 930; II, 1361, 1636, 1873, 1915; İbnü’l-İmâd, Şezerât, VI, 278-279; Şevkânî, el-Bedrü’t-tâliǾ I, 33-36, 151; Hediyyetül-Ǿarifin, I, 115; Brockelmann, GAL Suppl, I, 680, 753; II, 108; Ziriklî, el-AǾlâm, I, 117; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 151, 210-211; a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 48; Mv. Fİ, V, 363.
Yunus Vehbi Yavuz