et-TENBÎH
(التنبيه)
Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin (ö. 476/1083) Şâfiî mezhebinin beş temel muhtasarından biri olan eseri.
Hocası Ebü’t-Tayyib et-Taberî’nin vefatıyla (450/1058) Bağdat’ta Şâfiî mezhebini temsil konumuna gelen Ebû İshak eş-Şîrâzî o tarihe kadar Şâfiî âlimleri tarafından yapılan şerh, ihtisar ve ta‘lik
faaliyetlerinin odağındaki Müzenî’ye ait el-Muħtaśar’dan sonra oluşan birikim ve düzeyi yansıtacak yeni bir muhtasara ihtiyaç duyulduğunu farketmiş, Ebü’t-Tayyib et-Taberî’nin hocası Ebû Hâmid el-İsferâyînî’nin, kaynaklarda elli cilt diye kaydedilen ve Müzenî’nin el-Muħtaśar’ının şerhi mahiyetinde olan et-TaǾlîķa’sını (et-TaǾlîķ, et-TaǾlîķātü’l-kübrâ) esas alarak et-Tenbîh fî fürûǾi’l-fıķhi’ş-ŞâfiǾî’yi yazmıştır (İbn Kādî Şühbe, I, 221). Şîrâzî, büyük bir ihtimalle hocasının güvenip derslerinde yararlandığını gördüğü ve öğretim faaliyetine başladığında daha yakından tanıma fırsatı bulduğu bu esere hayrandı. Onun, bu kitabın yanı sıra dönemin diğer seçkin eserleri üzerinde yaptığı yirmi yılı aşkın incelemenin ardından oluşturduğu ve 452 Ramazanında (Ekim 1060) başlayıp 453 Şâbanında (Eylül 1061) tamamladığı et-Tenbîh, Müzenî’nin el-Muħtaśar’ından sonra mezhebin ikinci temel metni haline gelmiştir. Şîrâzî, 455 (1063) yılında Ebü’t-Tayyib et-Taberî’nin et-TaǾlîķa’sına dayanan ve on dört yılını alan diğer ünlü eseri el-Müheźźeb’i telife başlamış, böylece yetiştiği çizginin fıkıh mirasını iki ayrı kuşaktan, en yetkin iki hocasından hareketle kaleme almıştır. Fürû-i fıkıh konularını ayrıntı, delil ve tartışmalardan uzak biçimde işlemesiyle el-Müheźźeb’den ayrılan et-Tenbîh’in başında Şîrâzî, kitabın her düzeydeki talebenin yararlanabileceği bir muhtasar niteliği taşıdığını belirtmiştir. On dört bölümden meydana gelen eser “Kitâbü’ŧ-Ŧahâre” ile başlayıp “Kitâbü’ş-Şehâdât” ile sona ermektedir. İbn Hallikân’ın zikrettiğine göre Şîrâzî, et-Tenbîh ve diğer üç eserinin (el-Müheźźeb, et-Tebśıra ve el-LümaǾ) adlarını IV. (X.) yüzyıl dilcilerinden İbn Cinnî’nin aynı isimli kitaplarından etkilenerek koymuştur (Vefeyât, III, 247). Veciz bir üslûp ve sade bir dille kaleme alınan et-Tenbîh kısa zamanda mezhep çevrelerinde yankı bulmuş, el-Müheźźeb’le birlikte en çok kabul gören beş temel eser arasına girmiştir (diğerleri: Müzenî’nin el-Muħtaśar’ı, Gazzâlî’nin el-Vasîŧ ve el-Vecîz’i). Mezhep içinde en çok ezberlenen eserlerin başında gelen et-Tenbîh’e telif alanında da giderek artan ve asırlarca süren yoğun bir ilgi gösterilmiş; eser etrafında şerh, ihtisar, nazım, nükte, tenkīh, tashih, tahrir, tahrîc gibi adlarla zengin bir literatür oluşmuştur. Kütüphanelerde çok sayıda yazma nüshası bulunan eserin müstakil şekilde ve şerhleriyle birlikte çeşitli neşirleri yapılmıştır (Latince tercümesiyle birlikte, nşr. Abraham W. T. Juynboll, Leiden 1879; İzzeddin Muhammed b. Ebû Bekir İbn Cemâa’nın Maķśadü’n-nebîh şerĥu ħuŧbeti’t-Tenbîh’i ve Nevevî’nin Taśĥîĥu’t-Tenbîh’i ile birlikte, Kahire 1329, 1348, 1370/1951; nşr. İmâdüddin Ahmed Haydar, Beyrut 1403; nşr. Eymen Sâlih Şa‘bân, Beyrut 1404, 1415, Nevevî’nin Taĥrîru elfâži’t-Tenbîh’i ile birlikte; I-II, Beyrut 1416/1996, Süyûtî’nin şerhiyle birlikte). G. H. Bousquet eseri Fansızca’ya tercüme etmiştir (I-IV, Alger 1949-1952).
A) Şerh ve Hâşiyeleri. 1. Ebü’l-Fazl Şerefeddin Ahmed b. Mûsâ b. Yûnus el-İrbîlî, Ġunyetü’l-faķīh fî şerĥi’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 182; Darü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2127-2130, 2135-2137, 2141, 9021; Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1217-1218, Serez, nr. 1066). Muhammed b. Dâvûd b. Hasan et-Tebrîzî bu şerhi ihtisar etmiştir. 2. Sâinüddin Abdülazîz b. Abdülkerîm el-Cîlî, Müvađđiĥu’s-sebîl fî şerĥi’t-Tenbîh (TSMK, III. Ahmed, nr. 958; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 76, 281, 418, 671, 23254; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2132-2133). 3. Ebü’l-Alâ Hamza b. Yûsuf et-Tenûhî el-Hamevî, İzâletü’t-temvîh Ǿan müşkili’t-Tenbîh Ǿan külli fâđılin nebîh (TSMK, III. Ahmed, nr. 1156; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 24); el-İkmâl li-mâ vaķaǾa fi’t-Tenbîh mine’l-işkâl. 4. Nevevî, Tuĥfetü’ŧ-ŧâlibi’n-nebîh (tamamlanmamış uzun bir şerhtir); ǾUmdetü’ŧ-ŧâlibi’n-nebîh fî taśĥîĥi’t-Tenbîh; Taĥrîru elfâži’t-Tenbîh (nşr. Eymen Sâlih Şa‘bân, et-Tenbîh, Beyrut 1415; nşr. Abdülganî ed-Dakr, Dımaşk 1408/1988; nşr. Fâyiz ed-Dâye - M. Rıdvân ed-Dâye, Beyrut-Dımaşk 1410; bu eser üzerine Hamza b. Ahmed b. Ali el-Hüseynî el-Îżâĥ’ı, İbnü’l-Mülakkın Teźhîbü’t-Taĥrîr’i yazmıştır); Taśĥîĥu’t-Tenbîh (Kahire 1329; nşr. Muhammed Ukle el-İbrâhim, I-III, Beyrut 1417/1996, İsnevî’nin Teźkiretü’n-nebîh’i ile birlikte). Taśĥîĥu’t-Tenbîh üzerine Tâceddin es-Sübkî Tevşîĥu’t-Taśĥîĥ (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2316), İbnü’l-Mülakkın İrşâdü’n-nebîh ilâ Taśĥîĥi’t-Tenbîh, İsnevî Teźkiretü’n-nebîh fî Taśĥîĥi’t-Tenbîh (Beyrut 1417/1996), Tenbîhü’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 28713; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 632, 2139) (Taśĥîĥ’in bir hâşiyesi diye gösterilen bu eserin doğrudan et-Tenbîh’in bir şerhi olması ihtimali de vardır) ve et-Tenķīĥ fîmâ yeridü Ǿale’t-Taśĥîĥ (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2143). Ayrıca Şerîf İzzeddin Hamza b. Ahmed b. Ali el-Hüseynî ed-Dımaşkī el-Îżâĥ Ǿalâ Taĥrîri’t-Tenbîh adıyla bir eser kaleme almıştır. İsnevî’nin Teźkiretü’n-nebîh adlı hâşiyesi üzerine Yûnus b. Abdülvehhâb b. Ahmed el-Aysâvî Tavżîĥu mesâǿili’t-Taśĥîĥ ismiyle bir hâşiye yazmıştır (955 [1548] tarihli müellif hattı III ve IV. ciltleri: Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2313, 2314; Chester Beatty Library, nr. 4723). 5. Tâceddin el-Firkāh, el-İķlîd li-derǿi’t-taķlîd fî şerĥi’t-Tenbîh (Beyazıt Devlet Ktp., Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, nr. 260). 6. İbnü’r-Rif‘a, Kifâyetü’n-nebîh (el-Kifâye fî şerĥi’t-Tenbîh). On beş veya yirmi ciltlik bir şerh olduğu zikredilmektedir (bazı ciltlerine ait yazmalar: Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1365-1368; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 8529; Dârü’l-kütübi’l-Hidîviyye, nr. 1746-1747, 16786, 16787, 17764, 17862; Princeton University Library, nr. 125; el-Mektebetü’l-Ezheriyye, nr. 228, 229, 358). Bu şerh üzerine İsnevî el-Hidâye ilâ evhâmi’l-Kifâye adıyla şerh tarzında bir hâşiye yazmıştır (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 310, B-25804; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2182). Ebû Bekir b. İsmâil es-Senkelûnî el-Kifâye’yi el-Münteħab min Şerĥi’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2175-2180, altı cilt), İbnü’n-Nakīb el-Mısrî Teshîlü’l-hidâye fî taĥśîli’l-Kifâye ismiyle ihtisar etmiş, Celâleddin es-Süyûtî Tecrîdü’l-Ǿinâye ilâ taħrîci eĥâdîŝi’l-Kifâye adıyla hadislerinin tahricini yapmıştır. Ahmed b. Abdullah b. Hasan Mübârekî, eserin “Kitabü’ś-Śalât”tan “Bâbü’l-eźân”ın sonuna kadarki bölümünü Ümmülkurâ Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlamıştır. 7. Ebû Bekir b. İsmâil ez-Zenkelûnî (es-Senkelûnî), Tuĥfetü’n-nebîh bi-şerĥi’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2123, 2131, 7022, 9039; Dârü’l-kütübi’l-Hidîviyye, nr. 1563-1565, 1585, 1811, 17870, 19273). 8. Ziyâeddin Muhammed b. İbrâhim el-Münâvî, el-Vâżıĥu’n-nebîh fî şerĥi’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’l-Hidîviyye, nr. 1838). 9. Kemâleddin Ahmed b. Ömer en-Neşâî, Nüketü’n-nebîh Ǿalâ aĥkâmi’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 298, 299; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2138). 10. Cemâleddin Muhammed b. Ali er-Reymî, et-Tefķīh şerĥu’t-Tenbîh. Yirmi dört cilt olan bu şerhi (Abdullah Muhammed el-Habeşî, Meśâdir, s. 212; eserin bir kısmı Ahmed Ali Seyf el-Haydarî tarafından San‘a Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlanmıştır, 2008) Abdurrahman b. Muhammed el-Büreyhî ve Muhammed b. İbrâhim b. Nâsır el-Hüseynî ez-Zebîdî ihtisar etmiştir. 11. Bedreddin ez-Zerkeşî, Şerĥu’t-Tenbîh (Brockelmann, GAL, I, 485). 12. Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. Sâlih ez-Zührî el-Bikâî, Şerĥu’t-Tenbîh (a.g.e., I, 486). 13. İbnü’l-Mülakkın, el-Kifâye şerĥu’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 447; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye,
nr. 2121, 2134, 2357); İrşâdü’n-nebîh ilâ Taśĥîĥi’t-Tenbîh; Ümniyyetü’n-nebîh fîmâ yeridü Ǿalâ Taśĥîĥi’t-Tenbîh; Hâdi’n-nebîh (TSMK, III. Ahmed, nr. 956); Ġunyetü’l-faķīh fî şerĥi’t-Tenbîh (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1341, 1. cilt); ǾUcâletü’t-Tenbîh (İbnü’l-Mu‘temed bu esere bir hâşiye yazmıştır). 14. Muvaffakuddin İbnü’l-Ezrak, et-Taĥķīķu’l-vâfî bi’l-îżâĥi’ş-şâfî şerĥu’t-Tenbîh (büyük bir şerh olduğu belirtilen eserin Yemen’de Câmiu Terîm’de bir nüshası bulunmaktadır). Müellifin Kitâbü’l-Muĥaķķaķ Ǿale’t-Tenbîh adıyla küçük bir şerhi daha vardır. 15. İzzeddin Muhammed b. Ebû Bekir İbn Cemâa, Maķśadü’n-nebîh şerĥu ħuŧbeti’t-Tenbîh (et-Tenbîh’le birlikte, Kahire 1370/1951, s. 5-10). 16. İbnü’l-Irâkī, en-Nüket Ǿale’l-muħtaśarâti’ŝ-ŝelâŝe (Taĥrîrü’l-fetâvî Ǿale’t-Tenbîh ve’l-Minhâc ve’l-Ĥâvî) (el-Mektebetü’l-Ezheriyye, nr. 742/5649, 1044/11926, 1825/483; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 59, 193, 601); Tuĥfetü’l-faķīh fî ġarîbi’t-Tenbîh (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 252). 17. Takıyyüddin el-Hısnî, Şerĥu’t-Tenbîh (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1210-1213). 18. Şemseddin İbn Zühre ed-Dımaşkī et-Trablusî, Şerĥu’t-Tenbîh (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2122). 19. Hatîb eş-Şirbînî, Şerĥu’t-Tenbîh (Mektebetü Haremi’l-Mekkî, nr. 79, 90; en-Necmü’ŝ-ŝâķıb: GAL Suppl., I, 670).
et-Tenbîh’e dair şerh ve hâşiye yazan âlimler arasında şunlar da anılmaktadır: Ebü’l-Hasan İbnü’l-Hal el-Bağdâdî (et-Tevcîh şerĥu’t-Tenbîh; et-Tenbîh üzerine yapıldığı bilinen ilk şerhtir), Ziyâeddin İbn Hayr el-Mârânî, Abdullah b. Abdurrahman et-Terîmî el-Hadramî (el-İkmâl limâ vaķaǾa fi’t-Tenbîh mine’l-işkâl), Ebû Dâvûd Süleyman b. Muzaffer el-Cîlî (el-İkmâl fî meźhebi’ş-ŞâfiǾî: Ĥavâşî Ǿale’t-Tenbîh), Ali b. Kāsım ez-Zebîdî el-Yemenî (Esǿile Ǿan müşkilâti’t-Tenbîh), Kemâleddin Ahmed b. Keşâsib ed-Dizmârî (RefǾu’t-temvîh Ǿan müşkili’t-Tenbîh), Şerefeddin İbnü’t-Tilimsânî, Zekiyyüddin el-Münzirî, Ebü’l-Kāsım Şerefeddin İbn Yûnus el-Mevsılî (et-Tenvîh fî fażli’t-Tenbîh [Ġunyetü’l-faķīh li-şerĥi’t-Tenbîh]), Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed es-Sebtî el-Hadramî, Necîbüddin Muhammed b. Ali el-Hılâtî, Kādî Beyzâvî, İbnü’n-Nefîs (ünlü tıp bilgini), Ahmed b. Îsâ el-Kalyûbî (el-İşrâķ fî şerĥi’t-Tenbîhi Ebî İsĥâķ), Muhammed b. Ebû Bekir el-Asbahî (el-Îżâĥ fî müźâkereti’l-mesâǿili’l-müşkile mine’t-Tenbîh ve’l-Miśbâĥ), Abdurrahman b. Hasan ed-Demenhûrî (Kitâb fi’l-iǾtirâżât Ǿale’t-Tenbîh), Muhibbüddin et-Taberî (Şerĥu’t-Tenbîh ve Nüket Ǿale’t-Tenbîh), Muhammed b. Abdullah el-İmrânî el-Yemenî, Sa‘deddin Abdülazîz b. Ahmed ed-Deyrî (Deķāǿiķu’t-Tenbîh), Muhammed b. İshak el-Bilbîsî, Muhammed b. Abdurrahman es-Sünbâtî, Cemâleddin Ahmed b. Ali el-Âmirî (Hidâyetü’l-mübtedî ve teźkiretü’l-müntehî fî şerĥi’t-Tenbîh), İbrâhim b. Abdurrahman el-Fezârî (TaǾlîķ Ǿale’t-Tenbîh), Muhammed b. Abdüllatîf es-Sübkî, Muhammed b. Ahmed el-Bassâl el-Yemenî, Şehâbeddin Ahmed b. Mûsâ es-Safedî, Takıyyüddin es-Sübkî, Zeynüddin Serîcâ b. Muhammed el-Malatî (Nuśĥu’l-faķīh şerĥu’t-Tenbîh), Muhammed b. Saîd el-Kâzerûnî, Necmeddin Muhammed b. Ali el-Bâlisî, Ali b. Muhammed b. Îsâ el-Kutbî (Ĥâşiye Ǿalâ ǾUmdeti’l-faķīh şerĥi’t-Tenbîh), Muhammed b. Ahmed el-Aclûnî (ǾAynü’n-nebîh fî şerĥi’t-Tenbîh ve MuǾînü’n-nebîh ilâ maǾrifeti’t-Tenbîh), Muhammed b. Ahmed el-Kâzerûnî, Muhammed b. Hasan el-Evtârî (Mineĥu’l-ħilâf Şerĥu’t-Tenbîh), İbn Şeref el-Makdisî (Şerĥu Tehźîbi’t-Tenbîh), Zeynüddin Kāsım b. Abdurrahman el-Bulkīnî, Tâceddin İbn Zühre et-Trablusî (Teźkiretü’n-nebîh Şerĥu’t-Tenbîh), Celâleddin es-Süyûtî (el-Vâfî şerĥu’t-Tenbîh ve Muħtaśarü’l-Vâfî), Şehâbeddin Ahmed b. Tayyib et-Tanbedâvî ez-Zebîdî, Abdullah Tayyib b. Ahmed Bâ Mahreme, Muhammed b. Muhammed Bâ Kesîr (CemǾu’t-tercîĥ ve’t-tevcîh li-mesâǿili’t-Tenbîh).
B) Muhtasarları. 1. Tâceddin İbn Yûnus el-Mevsılî, en-Nebîh fi’ħtiśâri’t-Tenbîh (el-Mektebetü’l-Ezheriyye, nr. 22232/36015). Mevsılî bu eseri üzerine et-Tenvîh fî fażli’t-Tenbîh adıyla bir şerh yazmıştır (Dârü’l-kütübi’l-Hidîviyye, nr. 1802). 2. Muhibbüddin et-Taberî, Meslekü’n-nebîh fî telħîśi’t-Tenbîh ve Taĥrîrü’t-Tenbîh li-külli ŧâlibin nebîh. 3. İbnü’l-Bârizî, Kitâbü’l-Muġnî fi’ħtiśâri’t-Tenbîh ve ižhâri fetâvîh. Bu eseri Muhammed b. Ahmed el-Kâzerûnî Muħtaśarü’l-Muġnî ismiyle ihtisar, Ebû İshak İbrâhim b. Ebû İmrân el-Ebnâsî et-Tevcîh şerĥu’l-Muġnî muħtaśarü’t-Tenbîh adıyla şerhetmiştir (Dârü’l-kütübi’l-Hidîviyye, nr. 17872). 4. Îsâ el-Becelî, Muħtaśarü’t-Tenbîh. Muhammed b. Ahmed el-Kâzerûnî tarafından şerhedilmiştir. 5. Celâleddin el-Mahallî, Muħtaśarü’t-Tenbîh.
C) Manzum Şekilleri. 1. Ca‘fer b. Ahmed es-Serrâc, Nažmü’t-Tenbîh. 2. Cemâleddin İbn Haşîşî, Nažmü’t-Tenbîh. İbn Haşîşî bu eserine dört ciltlik bir şerh yazmıştır. 3. Abdülazîz b. Ahmed ed-Dîrînî, Nažmü’t-Tenbîh. 4. Muhammed b. Abdullah el-İmrânî el-Yemenî, Nažmü’t-Tenbîh. 5. Sa‘deddin Abdülazîz b. Ahmed ed-Deyrî, Nažmü’t-Tenbîh. 6. Ziyâeddin Ali b. Süleym el-Ezraî, Nažmü’t-Tenbîh. Ezraî, 16.000 beyitlik bu eserini daha sonra gözden geçirerek 1300 beyte indirmiştir (İbn Kādî Şühbe, II, 273). 7. Ahmed b. Seyfeddin Beylebek el-Muhsinî ez-Zâhirî, er-Ravżü’n-nezîh fî nažmi’t-Tenbîh. 8. Abdurrahman b. Ömer el-Hubeyşî el-Yemenî, Nažmü’t-Tenbîh (10.000 beyittir). 9. Hüseyin b. Abdülazîz b. Hüseyin Hatîbü Hıms es-Sibâî, Nažmü’t-Tenbîh. Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İrşâdü’l-faķīh ilâ maǾrifeti edilleti’t-Tenbîh adlı eserinde (nşr. Muhammed İbrâhim Halîl es-Sâmerrâî, Medine 1407; nşr. Behcet Yûsuf Hamed Ebü’t-Tayyib, Beyrut 1416/1996) et-Tenbîh’teki fıkhî hükümlerin dayanağı olan hadisleri derleyip tahriç etmiştir (et-Tenbîh üzerine yapılan çalışmaların bir listesi ve bazı yazma nüshaları için bk. Keşfü’ž-žunûn, I, 489-493; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ, I, 651-666).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû İshak eş-Şîrâzî, et-Tenbîh, Kahire 1370/1951, s. 3-10; Nevevî, Taśĥîĥü’t-Tenbîh (İsnevî, Teźkiretü’n-nebîh fî Taśĥîĥi’t-Tenbîh [nşr. M. Ukle İbrâhim] içinde), Beyrut 1417/1996, neşredenin girişi, s. 31-51; İbn Hallikân, Vefeyât, III, 247; Sübkî, Ŧabaķāt (Tanâhî), IV, 215-256; Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, İrşâdü’l-faķīh ilâ maǾrifeti edilleti’t-Tenbîh (nşr. Behcet Yûsuf Hamed Ebü’t-Tayyib), Beyrut 1416/1996, neşredenin girişi, s. 5-13; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye (nşr. Ali M. Ömer), Kahire, ts. (Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye), I, 219-221; II, 273; Keşfü’ž-žunûn, I, 489-493; Fihristü’l-Kütübħâneti’l-Ħidîviyye, s. 192, 202, 205-206, 207, 210-211, 236, 245, 248, 267-268, 269-270, 282, 286-287, 291; Serkîs, MuǾcem, II, 1172; Brockelmann, GAL, I, 485-486; Suppl., I, 670; Abdülganî ed-Dakr, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye, Dımaşk 1383/1963, s. 53-55, 56-58, 61, 66-69, 72-74, 135-141, 144, 162, 190-191, 247, 270-272, 286-288, 295, 306; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 196, 200-203, 210-224; a.mlf., CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 651-666.
Bilal Aybakan