EMSÂL ü HİKEM

أمثال و حكم

Mirza Ali Ekber Dihhudâ’nın (ö. 1955) Farsça ve Farsça’da kullanılan Arapça atasözü, deyim ve hikmetli sözleri ihtiva eden eseri.

Dihhudâ, ansiklopedik nitelikteki büyük eseri Luġatnâme’de kullanmak üzere derlediği atasözü, deyim, vecize, hikmetli sözlerle bazı hadisleri, eserin yayımının uzun yıllar süreceğini göz önünde bulunduran dönemin Eğitim Bakanı İ‘timâdüddevle Karagözlü’nün isteği üzerine alfabetik olarak düzenleyip dört ciltlik bir eser meydana getirmiştir. Emŝâl ü Ĥikem’de yer alan atasözü ve deyimlere kaynak ve tanık gösterilirken Firdevsî, Esedî-i Tûsî, Mevlevî (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî), Reşîdüddin Vatvât gibi müellif adlarıyla Vîs ü Râmîn, Esrârü’t-tevĥîd, Târîħ-i Beyhaķ gibi kitap adları zikredilmekle yetinilmiş, bazı atasözleri ve deyimlerin nerelerde, hangi amaçla kullanıldığı, bunların ilk defa ne zaman ve ne münasebetle söylenmiş olduğuna işaret edilmiştir. Eserin III. cildinde İran milletinin nitelikleri, tarihi, kültürü, ahlâkıyla ilgili Kitâb-ı Mukaddes de dahil olmak üzere Doğu ve Batı’da yazılmış kırkı aşkın kitap ve makaleden iktibas edilen metinler yer almaktadır. İran tarihi ve kültürü hakkında inceleme yapmak isteyenler için faydalı bilgiler ihtiva eden bu bölümün esere hangi amaçla konulduğunu anlamak güçtür. Emŝâl ü Ĥikem ilk defa Tahran’da yayımlanmış (1308-1311 hş.), bu yayımın ofset olarak beş baskısı daha yapılmıştır. Eser ayrıca Muhammed Debîr-i Siyâkî tarafından da neşredilmiştir (Tahran 1358 hş.).

Farsça’da bu türde kaleme alınmış ilk eser olan ve 2064 sayfadan meydana gelen Emŝâl ü Ĥikem, çeşitli teknik eksikliklerine rağmen daha sonra yazılan Mirza Muhammed-i Cebelrûdî’nin CâmiǾu’t-temŝîl” ile (Tebriz 1310 hş.) Emîr Kulı-yi Emînî’nin Dâstânhâ-yı Emŝâlî gibi eserlerinden daha kapsamlı ve değerlidir. Emŝâl ü Ĥikem’den sonra aynı konuda yazılan eserler arasında Seyyid Muhammed Alî-i Cemâlzâde’nin Ferheng-i Luġat-i ǾÂmiyâne (Tahran 1341 hş.), Yûsuf-i Cemşîdpûr’un Ferheng-i Emŝâl-i Fârisî (Tahran 1347), Emîr Kulı-yi Emînî’nin Ferheng-i ǾAvam yâ Tefsîr-i Emŝâl ve Iśŧılâĥât-ı Zebânî-i Fârsî (İsfahan 1350) ve Seyyid Yahya Burkaî’nin Kâvîşî der Emŝâl ü Ĥikem-i Fârsî (Tahran 1351 hş.; Kum 1367 hş.) adlı eserleri sayılabilir.

BİBLİYOGRAFYA:

Dihhudâ, Emsâl ü Hikem, Tahran 1363, I-IV; a.mlf., Luğatnâme, Mukaddime, s. 380-381; Muhammed İsti‘lâmî, Edebiyyât-i Devre-yi Bîdârî ve MuǾasır, Tahran 2535 şş./1976, s. 89; a.mlf., Bugünkü İran Edebiyatı Hakkında Bir İnceleme (trc. Mehmet Kanar), Ankara 1981, s. 86-87.

A. Naci Tokmak