EMÎR-i SİLÂH
أمير سلاح
Bazı İslâm devletlerinde savaş ve merasimlerde hükümdarın silâhını taşıyan ve silâh depolarından sorumlu olan kumandan.
XI. yüzyılın sonlarında Yarkent’te düzenlenen tarla satış senetlerinin birinde, şahitler arasında “silâhdar” unvanıyla tanınan Ebû Bekir adlı bir kişinin de kaydedilmiş olması Karahanlı saray teşkilâtında böyle bir müessesenin mevcut olduğunu göstermektedir. Muhammed b. Hüseyin el-Beyhaki de Gazneliler’de silâhdar unvanlı saray görevlilerinin mevcudiyetinden bahsetmektedir (Târih, II, 507; III, 1117).
Bu müessesenin Büyük Selçuklularda olduğu gibi Kirman Selçukluları, Anadolu Selçukluları, Irak Selçukluları ve Memlükler’de de devam ettiği görülmektedir. Muzefferüddin Kızılarslan Irak Selçuklu Sultanı Arslanşah (1160-1177), Nusretüddin Ayaba da Kirman Selçuklu Hükümdarı II. Turan Şah zamanında (1177-1183) emîr-i silâh olarak görev yapmışlardır. Irak Selçukluları’nda Emîr Oğuzoğlu’nun “Silâhî” nisbesiyle anılması, silâhdar veya emîr-i silâh yerine zaman zaman silâhî tabirinin de kullanıldığını göstermektedir. Memlükler’de de silâhdâriyyenin reisi olan emîr-i silâhın diğer İslâm devletlerinde olduğu gibi savaş ve merasimlerde sultanın silâhını taşıdığı ve silâhhâneye nezaret ettiği bilinmektedir. Memlükler’de emîr-i silâh “emîr-i mie mukaddemü elf” rütbesini haizdi ve emîr-i meclis rütbesinin emîr-i silâhtan daha yüksek olduğu dönemlerde bile bazı kumandanlar emîr-i silâhın devlet içindeki nüfuz ve kudreti sebebiyle emîr-i silâhlığı tercih ediyorlardı (ayrıca bk. SİLÂHDAR).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Hüseyin el-Beyhaki, Târîh (nşr. Halîl Hatîb Rehber), Tahran 1368, II, 507; III, 1117; Nizâmülmülk, Siyâsetnâme, s. 111, 127, 130; Ahbârü’d-devleti’s-Selcûkıyye (Lugal), s. 77-78, 101; Bündârî, Zübdetü’n-Nusra (Burslan), s. 170; Kalkaşendî, Subhu’l-aǾşâ, IV, 18; Makrîzî, el-Hıtat, II, 222; Uzunçarşılı, Medhal, s. 34-35; İbrahim Kafesoğlu, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953, s. 144; Hasan-ı Enverî, Istılâhât-ı Dîvânî-yi Devre-yi Gaznevî ve Selcûki, Tahran 2535 şş., s. 133-134; Cl. Cahen, Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler (trc. Yıldız Moran), İstanbul 1979, s. 221; Erdoğan Merçil, Kirman Selçukluları, İstanbul 1980, s. 259; Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilâtı, İstanbul 1981, s. 219; “Emîr Silâh”, İA, IV, 261; D. Ayalon, “Amir Silâh”, EI² (İng.), I, 445-446.
Aydın Taneri