EMÎR-i MECLİS

أمير مجلس

Bazı İslâm devletlerinde sultanla devlet adamlarının katıldığı önemli meclisleri tertip etmekle görevli kimse.

Anadolu Selçukluları, İlhanlılar ve Memlükler’in saray teşkilâtında görülen emîr-i meclis hükümdarla görüşmek isteyenleri huzura alır ve çeşitli vesilelerle


düzenlenen meclis ve merasimlerde teşrifat nâzını olarak görev yapardı. Anadolu Selçukluları’nın önde gelen simalarından biri olan Mübârizüddin Behram Şah’ın emîr-i meclis olarak anılması, bu memuriyetin Selçuklu sarayında önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.

Memlükler’de bu kurum el-Melikü’z-Zâhir Baybars (1260-1277) tarafından ihdas edilmiştir. Başlangıçta emîr-i meclisin görevi teşrifat divanı reisliği ve sultanın korunması iken daha sonra cerrahlar, kırık - çıkıkçılar, göz doktorları ve diğer hekimlere nezaret etme vazifesi de ona verildi. Ayrıca nâib-i saltanat vezir, kâtibü’s-sır, muhtesibler, divan nâzırları, kadılar ve beytülmâl vekilinin iştirakiyle toplanan meclisü’s-sultânın gündemini de emîr-i meclis hazırlardı. Protokolde nâib-i saltanat, atabegü’l-asâkir ve re’sü’n-nevbeden sonra dördüncü sırada yer alırdı. Bahrî Memlükleri devrinde (1250-1390) emîr-i meclis rütbece emîr-i silâhtan öndeydi. Ancak daha sonraki dönemde önemini bir ölçüde kaybetti ve emîr-i silâhtan sonra üçüncü sırada yer aldı. Emîr-i meclis atabegliğe yükselen üç büyük emîrden başta geleniydi. Bu sıranın bazan değişerek emîr-i silâhın öne geçtiği de olurdu. Rütbesi emîr-i silâhtan yüksek kabul edildiği zamanlarda da bazı emîrler, devletteki nüfuzu ve siyasî gücü sebebiyle emîr-i silâhı emîr-i meclise tercih etmişlerdir. Nitekim el-Melikü’z-Zâhir Çakmak 837 (1433) yılında emîr-i meclis tayin edildiğinde hem kendisi hem de arkadaşları bundan memnun olmamışlar ve arkadaşları onu emîr-i silâh olarak tayin ettirmişlerdi.

XV. yüzyıldan itibaren nâibler, tablhânât ve ümerâ-i miînin maiyetlerinde birer emîr-i meclis bulundurmaları âdet olmuştu.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Şeddâd, Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir, Beyrut 1983, s. 222; Kalkaşendî, Subhu’l-aǾşâ, IV, 18, 61, 188; V, 455; VI, 16, 23; VIII, 229; XIV, 397; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 183, 185; XIV, 168; XV, 39, 40, 236; XVI, 34; Halîl b. Şâhin ez-Zâhirî, Zübdetü Keşfi’l-memâlik ve beyânü’t-turuk ve’l-mesâlik, Paris 1894, s. 114; Uzunçarşılı, Medhal, s. 190, 299, 325, 330, 334, 335, 393; M. C. Şehabeddin Tekindağ, Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul 1961, s. 128; Mustafa Akdağ, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul 1974, I, 262; Cl. Cahen, Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler (trc. Yıldız Moran), İstanbul 1979, s. 238; D. Ayalon, “Studies on the Structure of the Mamluk Army”, BSOAS, XVI (1954), s. 68-69; a.mlf., “Amir Madjlis”, EI² (Fr.), I, 457-458; “Emîr Meclis”, İA, IV, 261.

Asri Çubukçu