el-KASÎDETÜ’l-HEMZİYYE

(القصيدة الهمزيّة)

Bûsîrî’nin (ö. 695/1296 [?]) Hz. Peygamber için yazdığı kaside.

Bûsîrî’nin hacdan döndükten sonra Resûl-i Ekrem’e ve mukaddes beldelere karşı duyduğu şevk ve heyecanını tazelemek üzere yazdığı Ümmü’l-ķurâ fî medĥi ħayri’l-verâ adlı kaside redif harfi hemze olduğu için el-Ķaśîdetü’l-hemziyye (fi’l-medâǿiĥi’n-nebeviyye) diye tanınmıştır. 455 beyitten oluşan ve aruzun hafif bahriyle kaleme alınan eser şairin kasideleri arasında en uzun olanıdır. Bûsîrî, Ķaśîdetü’l-bürde’sinde klasik Arap kaside geleneğine uyarak şiire gazeli hatırlatan bir bölümle (tegazzül /nesîb) başladığı halde el-Ķaśîdetü’l-hemziyye’sinde konuya doğrudan girmiştir.

Hz. Peygamber’in doğumunu, hayatının safhalarını, diğer peygamberlere olan üstünlüğünü, gazvelerini, Hulefâ-yi Râşidîn devrinin sonuna kadar İslâm davetinin tarihî seyrini, İslâm’ın diğer dinler karşısındaki üstünlüğünü, Resûl-i Ekrem’in güzel ahlâkını, Ehl-i beyt’in ve ashabın faziletlerini güzel bir üslûpla işleyen el-Ķaśîdetü’l-hemziyye manzum bir siyer olarak değerlendirilebilir. Bûsîrî’nin kasidede Hicaz yolculuğu esnasında gördüğü yerleri anlattığına bakılırsa Akabe körfezini dolaşarak kara yoluyla hacca gittiği anlaşılır. Şairin Hz. Peygamber’in methine dair şiirleri diğer manzumelerine göre daha güçlü, daha coşkulu ve sanatkâranedir. Bu tür şiirlerinde klasik kasidenin medih, nesîb, tasvir gibi temalarını nübüvvetin şanına lâyık biçimde işlemiştir. el-Ķaśidetü’l-hemziyye’deki tasavvufî unsurlar Ķâśidetü’l-bürde’sindeki kadar belirgin değildir. Kaside Kahire (1278, 1297, 1302, 1324) ve Tunus’ta (1295) defalarca basılmış, ilmî neşri Muhammed Seyyid Kîlânî tarafından gerçekleştirilmiştir (Dîvânü’l-Bûśîrî içinde, s. 1-29, Kahire 1374/1955).

el-Ķaśîdetü’l-hemziyye’ye dair yirminin üzerinde şerh, ondan fazla tahmîs ve bir de taştîr yazılmıştır. Başlıca şerhleri şunlardır: 1. İbn Hacer el-Heytemî, el-Mineĥu’l-Mekkiyye (Efđalü’l-ķırâ li-ķurrâǿi Ümmi’l-ķurâ). Muhammed b. Sâlim el-Hifnî’nin hâşiyesiyle (Enfesü nefâǿisi’d-dürer) birlikte basılmıştır (Bulak 1292; Kahire 1303, 1309, 1322). 2. Muhammed b. Ahmed Bennîs, LevâmiǾu envâri’l-kevâkibi’d-dürriyye (Bulak 1296; Fas 1297, 1317).


3. Süleyman b. Ömer el-Uceylî, el-Fütûĥâtü’l-Aĥmediyye (Kahire 1274, 1279, 1283, 1303, 1306, 1317; Bulak 1292; Muhammed Şelebî bu şerhi ihtisar ederek yayımlamıştır, Kahire 1344). 4. İbn Zekri el-Fâsî, Şerĥu’l-Hemziyye (Fas 1330). 5. Muhammed Fethî en-Nazîfî, Şerĥu’l-Hemziyye (MecmûǾatü’ş-şürûĥ içinde, Kahire 1340).

Abdülbâkī b. Süleyman el-Fârûkī ile (Kahire 1303, 1309) Muhammed Fethî en-Nazîfî’nin (el-ǾAŧfetü’l-kenziyye, Kahire 1346) tahmîsleri ve Abdülkādir Saîd el-Fârûkī’nin Neylü’l-murâd fî taşŧîri’l-Hemziyye ve’l-Bürde ve Bânet SuǾâd adlı taştîri de (Kahire 1323) basılmıştır (eser üzerine yapılan diğer çalışmalar için bk. Brockelmann, GAL, I, 313; Suppl., I, 470-471).

BİBLİYOGRAFYA:

Bûsîrî, Dîvânü’l-Bûśîrî (nşr. M. Seyyid Kîlânî), Kahire 1374/1955; İbn Hacer el-Heytemî, el-Mineĥu’l-Mekkiyye, Kahire 1309; Serkîs, MuǾcem, I, 84, 711; II, 1383; Brockelmann, GAL, I, 313; Suppl., I, 470-471; M. Zağlûl Sellâm, el-Edeb fi’l-Ǿaśri’l-Memlûkî, Kahire 1971, I, 262, 271-274; Ömer Ferruh, Târîħu’l-edeb, Beyrut 1972, III, 673-679; Şevkī Dayf, Târîħu’l-edeb, VI, 361-365.

Mahmut Kaya